પડછાયો

 

ચંદ્રના આછા ઉજાસમાં

હું ને મારો પડછાયો બન્ને

શ્વસીએ છીએ સાથ સાથ !

 

એકી સાથે એક જ દેહમાં

ઓગળીને નિરાંતની ઊંઘ

ઝંખીએ છીએ આખી ય રાત !

 

ક્યારેક છળી ઊઠું છું એને જોઈને

ક્યારેક એ હસે છે મને જોઈને

ક્યારેક પડદો પડે છે વચ્ચે !

 

એ ક્ષણો બહુ સુખની હોય છે

પણ પડદો ખૂલે છે ત્યારે પ્રશ્ન

ઊઠે છેઃ

 

પડછાયો હું છું કે એ ?

 

Advertisements

શબ્દ

શબ્દ વાઢે શબ્દને

તો બને વાર્તા આંસુ સારતી

શબ્દ જોડે શબ્દને

તો બને કવિતા પ્રેમ નીતરતી

શબ્દ જ બ્રહ્મ, શબ્દ અહમ

સોહમને શણગારે શબ્દ

ઊભે મૌનને દ્વારે બની રક્ષક,

જીભ-જ્વાળાથી કૂદતો ભક્ષક

તાળવે અટક્યો શબ્દ વિસ્ફોટક,

ટેરવે રમતો શબ્દ અણમોલ

ઠગ વિચારે ઢગ થઈ ખોવાતો શબ્દ,

મનેને ઝાંપે ઊભો અલગારી શબ્દ!

ચાતુર્ય અને સંયમ

લિખના પઢના ચાતુરી, એ સબ બાતાં સહેલ

કામ દહન મન વશ કરન, ગગન ચઢન મુશ્કેલ !

શ્રી મહેન્દ્ર ઠાકર સંકલિત ‘કબીર બાની’ પુસ્તક વાંચતા આ દુહા પર વિચારાર્થે મન અટકી ગયું.

‘ઘર બેઠાં ગંગા’  જેવું આ પુસ્તક મોકલવા માટે શ્રી સુરેશભાઈ જાનીનો પણ મહેન્દ્રભાઈ સાથે આભાર!

કહેવું અને કરવું આ બે વચ્ચે ભલભલાં ગોથાં ખાય છે. કબીરની આ એક પંક્તિથી મનમાં જાણે વંટોળ જાગ્યો. એક પડકાર જાણે! મનના ચાતુર્ય સામે મનના સંયમનો પડકાર!

લખવાં-વાંચવાં સાથે વાક્ચાતુર્યને પણ લઈએ. ચતુરાઈ કેળવવી સહેલી છે પણ જે લખીએ-વાંચીએ કે કહીએ તે જીવનમાં મૂકવાનું સરળ નથી. તે માટે મનના સંયમની આવશ્યકતા અગ્રક્રમે છે.  જે વાત આપણે સમજીએ છીએ તે પણ અમલમાં મૂકવાનું અઘરૂં હોય ત્યાં નવા જ્ઞાનને પચાવવું તો ક્યાંથી સહેલું હોય? મનને જે પચે નહી તે મનની બહાર નીકળી જાય…આવી કેટકેટલી વાતો આપણે રોજ-બરોજ  આ કાને સાંભળી બીજા કાનેથી કાઢી નાંખીએ છીએ અને પછી ફરિયાદ કરીએ કે મારી વાત કોઈ સાંભળતું નથી.

મન પાસેથી ધાર્યુ કામ લઈ શકનારને આપણે બિરદાવીએ છીએ અને તેમનું અનુકરણ કરવા પ્રેરાઈએ છીએ પણ મોટાભાગના લોકો પ્રબળ ઈચ્છા શક્તિથી મનને આજ્ઞાંકિત કરી જાણે છે, સંયમિત નહી. માછલીને જોઈ માનવીએ તરવાનું શીખી માછલીની સીમારેખાઓ પાર કરી અને પંખીને જોઈ ઊડવાના યંત્રો થકી પંખીની સીમાઓ પણ પાર કરી પણ તો ય સ્વતંત્રતા અને સલામતિનો અભાવ વર્તાય છે એટલું જ નહી, ચારેબાજુ વધતાં જતાં આતંકવાદને કારણે વધુને વધુ ડર પ્રસરતો જાય છે એવા આ સમયમાં ટેકનોલોજીના ચાતુર્ય થકી વધુ જાળાંઓ રચી એમાં રચ્યોપચ્યો રહી માનવી વધુને વધુ લેખન અને વાંચન દ્વારા સંદેશા વ્યવહારમાંથી સંતોષ મેળવી લે છે અને જીવનવ્યવહારમાં અસંયમિત રહી અંસંતોષી જ રહે છે.

જાહેર જીવનની સ્વચ્છતાના અતિ આગ્રહી લોકો ખાનગી જીવનમાં તેની અગ્રતા વીસરી જઈ કેટલીવાર ભૂલ ખાઈ જતાં હોય છે. કેટલાંક લોકોને ચૂપ રહેવાની જે આદત હોય છે તે તેઓ ધારે તો ય બદલી ન શકતા હોવા છતાં સંયમના અભાવનો સ્વીકાર કરી શક્તા નથી. આવેશમાં આવી ન બોલવાનું બોલાય તેમાં સંયમનો સ્પષ્ટ અભાવ દેખાવા છતાં સંયમને કેળવવાને બદલે આવેશ બદલ માફીની આશા તરફ આપણે વધુ ઝૂકીએ છીએ. આથી થતું નુકશાન આપણને સ્પષ્ટ દેખાતું ન હોઈને સંયમ વિષે આપણે ઝાઝું વિચાર્યા વગર જાતને સંયત માનવાના ભ્રમને પોષ્યા કરીએ છીએ. જાત વિષેના ભ્રમના આ જાળાંઓમાંથી નીકળી મનને વશ કરવું દુશ્કર છે.

મનને ધમકાવી કે ફોસલાવીને વશ કરવાથી તે કદાચ ધાર્યું કામ આપી દે પરંતુ તેને સંયમ કહી શકાય નહી. સ્વેચ્છાએ પ્રેમવશ થઈ કલા, ભક્તિ કે વ્યક્તિ સાથે મનને બાંધીને પણ આપણે વશમાં એટલે કે સંયમમાં હોવાના ભ્રમમાં રાચીએ છીએ. સંજોગવસાત આ છોડવું પડે ત્યારે ઉમટતા પીડાના પૂર સંયમ વગર રોકવા અઘરા થઈ પડે ત્યારે પરવશતાનો ખ્યાલ આવે છે. પ્રેમની રસ્સી વડે પોતાની જાતને હરપળે કાબુમાં રાખી શકે તેવા સંયમી માનવને ભક્તિ, કલા કે એવા અન્ય અવલંબનની જરૂર રહેતી નથી. બિમારીથી અનુભવાતી પરવશતાને આહારના સંયમથી દૂર કરવામાં કેટલાંયને મળેલી સફળતા આપણે નજરે જોઈએ છીએ છતાં ખોરાકનો સંયમ કેળવવામાં પણ ઊણા ઊતરીએ છીએ.

બંધ બારણે જીવાતાં આપણા કૌટુંબિક જીવનમાં અરસ-પરસની નબળાઈ પ્રત્યે સ્વીકાર અને સહનશીલતાને કારણે ઢંકાઈ રહેતા દોષોનું મનના વિચારો પરનું આક્રમણ ખાળવા માટે વાંચન થકી સારા વિચારોનો સહારો લઈએ તો એ ખોટું નથી આથી મનને તત્કાલીન રાહત મળી રહે છે પણ કાયમી ધોરણે તેને દૂર કરવા માટે તો સંયમ સિવાયનો કોઈ માર્ગ જ નથી.

લેખનની વાત કરીએ તો ભાવની અભિવ્યક્તિ માટે કંઈક કહેવાની ઈચ્છા લેખકને લખવા પ્રેરે છે. બધાં જ લોકો કંઈ અન્યને વંચાવવા માટે લખતાં હોતાં નથી. મારી એક મિત્ર તો દ્રઢપણે માને છે કે સ્વાનુભવો તો ફક્ત અંગત લોકોને જ કહેવાય એને લખીને જાહેરમાં તો મૂકાય જ નહી. આપણી વાતમાં બીજાને શું રસ હોય? એમ તે કહે ત્યારે મને એમ થાય કે સાહિત્ય જેટલું અનુભવ અને સત્યની નજીક તેટલું અસરકારક ! અને બીજું કે સહ્રદયીની પિછાન એ વગર થતી નથી. ફક્ત બીજાની કે આપણી પ્રસન્નતા માટે સુંદર લખાણો જ લખવા અને વાંચવા પણ જીવનના અનુભવો સાથે એનો કંઈ સંબંધ ન હોવો તે તો ચાતુરી જ થઈ.

આપણા અનુભવો જ આપણને ઘડે છે તેને લખી-વાંચી કે સમજી ન શકનારા આપણે અન્યના અનુભવો લખી-વાંચી વિશેષ શું શીખીશું? અને શીખ્યા પછી ય અમલમાં મૂકવાનું તો સંત કબીરે કહ્યુ તેમ ગગન ચઢન મુશ્કેલ.

કબીરે લખેલાં દુહાઓ આજે યુગો બાદ પણ હૈયા સોંસરવા જઈ આત્માને ઢંઢોળીને જગાડવા મથે છે ત્યારે આત્મચિંતનથી મનને વશ કરવાની કળા વીકસાવવા પ્રયત્ન કરીએ.

Kavyasetu 187 Rekha Sindhal

દિવ્લયભાસ્કરમાં લતા હીરાણીએ મૂકેલ મારા આ કાવ્યનો રસાસ્વાદ તેના બ્લોગ પરથી આભાર સહ…

સેતુ ~ લતા જ. હિરાણી

કાવ્યસેતુ 187 > દિવ્ય ભાસ્કર > 26 મે 2015

કાવ્યસેતુ 187    લતા હિરાણી

માનો કે કાલે સૂરજ ઊગે નહીં

ને માનવ સર્જિત

દીવડા વચ્ચે

તારે જિંદગી

હંમેશ માટે ક્ષણે ક્ષણે

ક્ષય – અક્ષય

ચક્ર તૂટે દિન-રાત તણું

તો પ્રભુ

તારું તિમિર

દીપને અજવાળે

થાય ભાંગી ભૂકકો

પછી તું ક્યાં ? હું ક્યાં ? ….. રેખા સિંધલ

જીવન અને જીવનદાતા સામે પ્રશ્નો છે, ઉત્તર પણ છે.. સમસ્યા છે અને સમાધાન પણ શોધાઈ ચૂક્યું છે. હું અને તું, માનવી અને ઈશ્વર વચ્ચેની પાતળી ભેદરેખા ભૂંસવાનો ઉદાત્ત આશય છે. ‘અંદર ઝાંકીને જોયું તો તું ત્યાં જ હતો !’ ખરી વાત છે. જેણે જીવન આપ્યું છે, જેણે આ શરીરમાં પ્રાણ ફૂંકયા છે એણે પોતાને પણ ત્યાં જ સ્થાપિત કરી દીધો છે. પોતાનો અંશ એમાં રેડી દીધો છે. માનવી અને ઈશ્વરમાં કોઈ જુદાઇ નથી. બંને એકબીજામાં ઓગળી ગયેલા છે.

‘ધારો કે કાલે સૂરજ ઊગે નહી’… આ કાવ્યની પ્રથમ પંક્તિ આંખે ચડતા જ મનમાં…

View original post 327 more words

સમયની ચોરી

ષષ્ઠીપૂર્તિની નજીક પહોંચતા સમય જાણે ઉડતો લાગે. કામની ગતિ ધીમી પડી ગઈ છે તેનો અહેસાસ થાય સાથે સાથે નિવૃત સમયે કરવાનો વર્ષોથી થંભાવી રાખેલો આનંદનો પ્રવાહ દિલની સાથે શરીરને ય ડોલતું જોઈ ધીમો પડવા લાગે ત્યારે સમય ક્યાંથી કાઢવો તે ક્યારેક પ્રાણપ્રશ્ન બનીને ઊભો રહે છે. નિજાનંદ માટે  સમયની ચોરી સિવાય કોઈ ઉપાય ખરો?

રોજના સમયચક્રમાં ફસાઈને રાતે ૧૦થી સવારે છ એમ આઠ કલાકની મીઠી નિદ્રા માણી સવારે ઊઠી નિત્યક્રમમાં શરીરનો અંદર-બહારનો કચરો સાફ કરી ગરમાવો લાવતા ૮ના ટકોરા તો સહેજે વાગી જાય.

૮ થી ૧૦ કપડાં –વાસણ –ઘર સાફ કરતાં થઈ જાય. અમેરીકામાં કામવાળાની જગ્યાએ મશીનો હોવાથી તેને ઓપરેટ કરી બધુ ઠેકાણે વ્યવસ્થિત મૂકતા બે કલાક પણ ક્યારેક ઓછા પડે પણ પછી રસોઈ નહી કરવાની?

જો આરોગ્યની સરખી સંભાળ લેવી હોયતો ૧૦ થી ૧૨ એમ બે કલાક રસોડાના ગણી જ લો.

૧૨ થી ૨ લંચબ્રેકના અલ્પવિરામનો સમય ગણી ૨ વાગ્યે ઘરમાં ગોઠવેલી ઓફીસમાં પ્રવેશ કરીને

૨ થી ૪ કાગળીયા સાથે દોસ્તી દુશ્મની ! ફાઈલોના ખડકલાને ઊંચે મૂકી

૪ વાગ્યાથી ૮ વાગ્યા સુધી અર્થોપાજન સાથે જીવનનો આનંદ જોડી વિદ્યાર્થીઓ સાથે ગણિતના આંકડાઓની રમત રમતાં ક્યારેક થાકી પણ જવાય પણ રમ્યા/કમાયા વગર તો કેમ ચાલે?

૮ થી ૧૦ પતિ-પરિવાર અને મિત્રો સાથે દોસ્તી-દુશ્મની ચાલે! અલગ અલગ રોલ ભજવવાનો કંટાળો આવે ત્યારે આપણે આપણું પોત પ્રકાશીએ તો એ ય બીજાથી જીરવાય નહી તેની ચિંતા ! પછી એવી ચિંતાઓને અવગણી ૧૦ વાગ્યે નિદ્રાદેવીની ગોદમાં સરી પડીએ તે પહેલાં જરા અફસોસ થાય ખરો કે આજે ખાસ કંઈ વંચાયું નથી કે લખાયું નથી.

પછી યાદ આવે કે એમ તો રસોઈ કરતાં કરતાં ઈ-મેલના જવાબ આપતી વખતે વેબ-ગુર્જરી અને પરમ-સમીપે કે લયસ્તરો જેવી કેટલીક જગ્યાએ આંટો મારીને થોડું વાંચ્યુ હતું. ગોકળગાયની ગતિએ એક અંગ્રેજી પુસ્તક વાંચવાનું ય ચાલે છે પણ લખવાનું?

હાં ક્યારેક થોડો સમય આ રોજના કામોમાંથી ચોરીને કે પછી ઓફીસના કામમાંથી ઝૂંટીને કે ઉજાગરા કરીને હાંફતી ધમણ જેવા થોડાં શબ્દો અધૂરાં તો અધૂરાં અને વળી શણગાર વગરના પણ ટપકાવ્યાં કરૂં ! શબ્દો મારા શ્વાસ-પ્રાણ અને શબ્દ જ બ્રહ્મ એ ખરૂં પણ શબ્દોની દુનિયામાં શબ્દ થકી જીવવાનો સમય આવી લૂંટ-ચોરી વગર મેળવવો કઈ રીતે?

ક્ષિતિજે

તારી-મારી વચ્ચે દરિયો સાજન

                        રેલાય ખારા જળ

જળમધ્યે ડૂબ્યા સ્વપ્નો અનેક

                    રહસ્ય એના અકળ

 માંડી છે મીટ, ધામ દૂર-દેશ

                વીતતી  વિયોગે પળ

વસે જ્યાં તું તે અમ-દેશ

                   નિજ ગૃહે નેત્ર સજળ

સ્વ-આશ ડૂબે પરદેશે

                 ક્ષિતિજે સપ્તરંગી છળ

સંભવ

માનો કે કાલે સૂરજ ઊગે નહી

ને માનવ સર્જિત

દીવડા વચ્ચે

તરે જીન્દગી

હમેંશ માટે ક્ષણે ક્ષણે

ક્ષય-અક્ષય

ચક્ર તૂટે દિન-રાત તણું

તો પ્રભુ,

તારૂં તિમિર

દીપને અજવાળે

થાય ભાંગી ભૂક્કો

પછી તું ક્યાં? હું ક્યાં?