વાંસળી

“વાંસળી મૂક હવે એક બાજુ, ભણીશ નહી તો અમારી જેમ ખેતરમાં મજૂરી કરવી પડશે.” પિતાનો આ આદેશ પાળ્યા વગર નવ વર્ષના મિહિરનો છૂટકો ન હતો.

વાંસળી જ નહી સંગીતના બધા જ વાજીંત્રો મિહિરને  શિશુકાળથી ખૂબ જ પ્યારા પણ ગામડાં ગામમાં અન્ય વાજીંત્રોનો તો સ્પર્શ પણ દુર્લભ! ક્યારેક કોઈક ભજનમંડળી આવે ત્યારે જ જોવા સાંભળવા મળે! મંદિરની ઝાલર એનું દીલ ડોલાવી દે અને વાંસળી સાથે દોટ મૂકીને વાંસળીવાળાના ઓટલે બેસી એની વાંસળીના સૂર સાથે સૂર મીલાવવા એનું મન તલપાપડ થતું પણ અભ્યાસ મૂકીને જવાય જ નહી ને!

“આ મિહિરને તો અમારે ડોકટર બનાવવો છે “ પિતાનું આ સ્વપ્ન સાંભળીને એને પુરૂં કરવા એ મથ્યા કરતો અને વાંસળી પર ધૂળ ચઢ્યા કરતી. પછી તો વાંસળી, એની સાથેના બાળપણના સંભારણા, મિત્રોની મજાક, બાપાના ઠપકા અને શેરીની ધૂળ બધું દૂર થતું ગયું. પહેલાં પિતાના અને પછી પત્નીના સ્વપ્નો પૂરા કરવામાં સંગીત પ્રત્યેનો પ્રેમ હ્રદયમાં ઊંડે ધરબાઈ ગયો.  વર્ષોના વ્હેણમાં પૈસા ભેગા થતા ગયા અને જીંદગી ખર્ચાતી ગઈ.

પ્રતિષ્ઠીત ડોકટરની વ્યસ્ત જીંદગીમાં ભૂલાયેલ વાંસળીના સૂર દૂર નીકળી ચૂક્યા હતા. નાનકડા શહેરની મોટી શેરીના કાટખૂણે આવેલ નિદાનકેન્દ્રમાં એમનો વ્યવસાય ધમધોકાર ચાલતો હતો. એક દિવસ  બહાર નીકળીને રોજીંદા ક્રમ પ્રમાણે તેઓ કારમાં બેસવા જતા હતા ત્યાં સામેની દુકાન પાસે ઉભેલા નવ વર્ષના એક બાળક પર તેની નજર પડી. એના હાથમાં વાંસળી જોઈ પગ થંભી ગયા. બાળપણનો મિહિર જાણે એ તરફ જવા પ્રેરતો હતો. બાળક પાસે જઈને એણે ખૂબ પ્રેમથી પૂછ્યું, “આ વાંસળી મને આપીશ?”

બાળકે એના હાથમાં વાંસળી મૂકી અને મિહિર બદલામાં રૂપિયાની મોટી નોટ આપી પૂછ્યું, “ ચાલશે?” બાળકે હકારમાં માથું ધૂણાવ્યું.

પાછા વળીને કારમાં બેસતા પહેલાં જ વાંસળીને એમણે હોઠ પર મૂકી. જમણી બાજુથી આવતી એક કારનો એમને ધક્કો લાગ્યો અને ઓચિંતી બ્રેકની ચરચરાટી ભરી ચીસમાં વાંસળીના સૂર ડૂબી ગયા પણ એક જ ક્ષણ અને ડોક્ટર બચી ગયા. વાંસળીએ એમને જીવતદાન આપ્યું હતું ને!. રોમેરોમમાંથી નીતરતા આનંદ સાથે કારની સીટ પર બેસી ડ્રાઈવર ગાડી હંકારવાની સંજ્ઞા આપી મિહિરે વાંસળી વગાડવાનું ફરી શરૂ કર્યુ.

Axaypatra

મને સમય નથી મુજ કાજ, આપું ક્યાંથી તમને ?
હાંક્યો રથ દોડાવ્યા ઘોડા, હસ્યા થોડું થોડું કમને !
ઊઠી આંખો, રૂઠી જિંદગી, ખસ્યા સંબંધો શમણે !
લોહીના ઘોડાપૂરમાં તણાયા આંસુના ડચકા હબકે !
કોરી આંખો ધોરી રસ્તા. સમયના બુંદ ધીરે ટપકે !
દોડ્યો હતો એક વાર સાથે, સમયનો સાથ છટકે !
આવ પાસે નહીતર હવે મનની કમાન છટકે !
કોણ ઈશ્વર ? કોણ તું ને કોણ હું, આ ફેરાની જાતવાત લટકે !

ધગધગતી ધરતીના પીળા પથ્થરો અને ઉકળતું સૌંદર્ય

એક બાજુ ઉકળતા પાણીના ગરમ ઝરણા અને બીજીબાજુ  ઓગળેલી હીમનદીઓના વહેતા ઠંડાગાર નીર વચ્ચે ધરતીના હૈયામાં વહેતા લાવા અને દબાણને કારણે ઊંચે ઊછળતા ગરમ પાણીના અનેક ફૂવારાઓથી શોભતી અદભૂત સૌદર્યવાન ધરતીના ખોળે રમતા જંગલી હરણાં, રીંછ ,વરૂ, બાઈસન, જેવા પશૂઓ તેમ જ સુંદર નાક નકશી જેવી કોતરોમાં થઈ વહેતા વેગે વહેતા ઠંડા પાણીના પ્રવાહો પર રમતા  હંસ, બતક અને જળકૂકડી જેવા જળચર પંખીઓના ફરફરાટ સંગે ઝૂમતી યલોસ્ટોનની નેશનલ પાર્કની આ સર્વાંગ સુંદર ધરતીના સાંનિધ્યનો અવર્ણનીય અને અકલ્પ્ય લ્હાવો સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૭ના ત્રીજા અઠવાડીયે મળ્યો.

આ પ્રદેશની હકિકતોનું વર્ણન ભૂતકાળમાં છાપવા માટે સૌ પ્રથમ વખત વાંચનાર એક અમેરીકન પ્રેસના તંત્રીએ તેને કાલ્પનિક માનીને લેખકને ફક્ત સત્ય લખી મોકલવા અનુરોધ કરેલ. માન્યામાં ન આવે તેવા સૃષ્ટિના આ સત્યને મારી કલમે લખતાં પૂરતો ન્યાય આપી શકાય તેમ તો નથી છતાં મેં જે જોયું, જાણ્યુ અને અનુભવ્યું તેનો ચિતાર નિષ્ઠાપૂર્વક લખવાનો આ પ્રયત્ન છે.

૧૮૭૨માં અમેરીકાના સૌ પ્રથમ નેશનલ પાર્ક તરીકે જાહેર થયેલ યલોસ્ટોન નામનો આ સુવિખ્યાત વિસ્તાર વાયોમિંગ, મોન્ટાના અને આઈડોહા નામના ત્રણ રાજ્યો વચ્ચે ૩૫૦૦ ચોરસ માઈલમાં પથરાયેલ છે.

પાર્કના પશ્ચિમ દરવાજેથી અમે દાખલ થયા અને માહિતી તથા માર્ગદર્શન માટેનું દૈનિક છાપું લીધું જેમાં હવામાન સાથે સ્થળો વિષેની માહિતી નકશો અને પ્રવાસીઓ માટેના કાર્યક્રમોનો સમય ઉપરાંત  જરૂરી બધી જ નોંધપાત્ર માહિતી હતી. ધ્યાન ખેંચે એવા બે લખાણ જે નજરે ચઢ્યા તેમાં એકમાં ચેતવણી અને બીજામાં અપીલ હતી જ્યાં લખ્યુ હતું કે “EXPERIENCE IT TODAY. PRESERVE IT FOR ALWAYS.”

વાંચીને થોડી બીક લાગી પણ હજારો પ્રવાસીઓની આવનજાવન વચ્ચે ભય ઓસરી જશે એમ વિચાર્યું.  દોડતી કારને સલામત માનીને અમે સફર શરૂ કરી. આ સલામતિ પણ છેલ્લા દિવસે જોખમમાં મૂકાયેલ એ સનસનાટીભર્યા અનુભવની વાત કરતાં પહેલાં કેટલાંક સ્થળોના રોમાંચક અનુભવો મારે કહેવા છે.

ઉતારા માટે હોટેલને બદલે જંગલમાં ઝૂંપડી જેવી લાગતી એક લાકડાની કેબીન અમે Airbnb નામની વેબસાઈટ પરથી ફોટાઓમાં આસપાસનું સૌંદર્ય જોઈને બુક કરેલી. આ પહાડી સૌંદર્ય નજરે જોઈને દિલ ખૂશ થઈ ગયુ. ફોટાઓ કરતાં ઘણું સુંદર બર્ફીલું વાતાવરણ હતું પણ કેબીનની અંદર સ્વચ્છતાનું ધોરણ ધાર્યા કરતાં નીચું હતું વળી ઠંડી પુષ્કળ અને હીટર માટે માલિકને કેટલાંય ફોન કરવા પડ્યા છતાં અમારા રૂમ સુધી તેની હૂંફ પહોંચી નહી. હતાં તેટલા ઓઢવાના ઓઢ્યા છતાં રાત આખી ઠંડીમાં ધ્રૂજ્યા. સવારે ત્યાંથી નીકળ્યા ત્યાર પહેલાં પાર્કની નજીકની એક હોટેલમાં બુકિંગ કરાવી લીધેલ પરંતુ રાતનો ઉજાગરો અને આગલા દિવસની મુસાફરીના થાકને કારણે ઉત્સાહ ઓસરી ગયેલ છતાં સમય વેડફવો યોગ્ય ન જણાતાં ટૂરીસ્ટ સેન્ટરમાંથી નકશા સાથે માહિતી લઈ પ્રયાણ કર્યુ.

લીલી હરીયાળી વચ્ચે સર્પાકારે બનાવેલા ડામરના રસ્તાઓ પર  અલગ અલગ નામો સાથેના કુદરતી ગીઝર તરફ દોરી જતા પાટિયાઓને અનુસરતા વિસ્મયભરી આંખે ગરમ પાણીના ઉડતા ફૂવારાઓની વરાળમાં હૂંફની ઉમ્મીદ સાથે નજીક જવા માટે જેમ જેમ અમારી કાર આગળ વધતી હતી તેમ તેમ ઉત્સાહનો સંચાર થવા લાગ્યો. ઊની વરાળોના ઊંચે ઉઠતા  વાદળો જોવા ગોળ ફરતી રેલીંગ પર લોકોને જોઈ અમે કાર પાર્ક કરી નીચે ઉતર્યા અને અન્ય પ્રવાસીઓ સાથે વર્તૂળાકારે ચાલવા લાગ્યા. સલામતિ માટે અમુક અંતરથી આગળ ન જવા  માટેની સૂચનાઓના પાટિયાઓ વાંચી દાઝી જવાના જોખમનો ખ્યાલ આવ્યો.

ઊડીને આંખે વળગે તેવા તળાવ સમ ઉકળતા ચરૂમાંથી ફૂટતા ગરમ પાણીના ઝરણ પરથી આસમાને ઉડતી વરાળના વાદળો તુરત વિખરાઈને હવા સાથે ઓગળી જતા ખૂબ નજીકથી જોયાં. ધરતીના અલગ અલગ બિંદુએ પ્રગટ થતું આ અચરજભર્યુ દ્રશ્ય મન ભરીને નિહાળી શકાય તેવી વ્યવસ્થાને કારણે આસાનીથી ખૂબ નજીક જઈ શકાતું હતું. સલ્ફ્યૂરીક એસીડની તીવ્ર વાસને કારણે વધુવાર ઉભી નહી શકાય તેમ જણાયુ અને આગળ જવા  માટે નકશામાં જોયું તો અનેક જુદા જુદા વિસ્મય ઉપજાવે તેવા પાણીના અનેક સ્વરૂપો  પાંચથી પચાસ માઈલના વિસ્તારમાં પથરાયેલા હતા.

પૃથ્વીના પેટાળમાં ધરબાયેલા અને ઉકળતા લાવાને કારણે અલગ અલગ સ્થળોએ અલગ અલગ ભૂતાપીય વિશેષતાઓ અહીં જોવા મળી જેમાં ગરમ પાણીના ઝરા, ફૂવારા, કીચડ જેવી ખદખદની માટીના મોટા મોટા કૂંડ જેવા ખાડાઓ વિગેરે અહીં આશરે ૧૦,૦૦૦ જેટલા હોવાનું મનાય છે.  તેમાંના આકર્ષક એવા કેટલાંક પ્રવાસીઓને નિહાળવા માટેની સુવિધા સાથે ખૂલ્લા માર્ગે આવેલા છે. કેટલીક જગ્યાએ પાણીની ઊની ઊની વરાળોના ઊંચે ઉઠતા વાદળો સાથે હસ્તધૂનનનો અનેરો આનંદ અમે માણ્યો.

આશરે ૧૧૦૦૦ હજાર વર્ષ પહેલાંથી માનવો અહીં આસપાસ વસતા હશે એવા પુરાવાઓ મળ્યા છે પરંતુ દઝાડી દે તેવા ઊકળતા પાણીના આ સ્વરૂપોને નર્ક માની દૂર રહેવાની માન્યતા યુગો સુધી પ્રચલિત હતી. હાલમાં વૈજ્ઞાનીક સત્ય થકી ડરની જગ્યાએ સાવચેત રહેવાના પ્રચાર માટેના પાટિયા ઠેરઠેર હતા.

આ પ્રથમ અને વિશાળ નેશનલ પાર્કના પ્રખ્યાત એવા કેટલાંક સ્થળોની વિસ્મયજનક હકિકતો જાણી-માણીને હજારો વર્ષોના વહેણમાં ઝબોળાઈ અસ્તિત્વને પાવન કરતા હોઈએ એવી ભૂમિયાત્રાએ અમને કોઈ અલગ જ પ્રદેશ પર વિહરતા હોઈએ એવી અનુભૂતિ કરાવી.

અલગ અલગ ઉષ્ણતામાને બદલાતા પાણીના અલગ અલગ સ્વરૂપો બરફ અને વરાળ વચ્ચે રમતા બુંદો થકી સૃષ્ટિ પર એક અલગ પરિમાણ રચે છે. ધરતીમાંથી આશરે ૧૫૦ ફૂટ ઊંચે ઉછળતા ઉકળતા પાણીના ફૂવારાની આવી એક અદ્ભૂત રચના જોવા અમે જ્યારે Old faithful નામના એક સ્થળે ઊભા રહ્યા ત્યારે જ ઝરમર બરફ વરસવાની શરુઆત થઈ. એક હજાર લોકો ગોળાકારે ઊભા શકે તેવા મસમોટા ખૂલ્લા પ્રાંગણમાં બેસીને કુદરતની આ લીલા જોઈ શકાય તે માટે કેટલાંક બાંકડાઓ પણ ગોઠવેલા હતા.  રેસ્ટોરન્ટ અને ગીફ્ટ શોપની પાછળના ભાગમાં આ વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી.  લગભગ દર ૯૦ મિનિટે ફૂટતા અને ઉકળતા પાણી સાથે ૧૦૦ થી ૨૦૦ ફૂટ ઊંચે ઊછળી તેની વરાળથી આભને આંબવાનો પ્રયત્ન કરી બે-પાંચ મિનિટમાં ફરી ધરતીમાં સમાઈ જતા આ ફૂવારા દરેક વખતે આશરે ૫૦૦૦ ગેલનથીય વધારે પાણીની ગરમ ગરમ છોળો ઉછાળતા હતા જેનું તાપમાન આશરે ૧૯૦ ડીગ્રી ફેરનહીટ જેટલું હોવાનું મનાય છે. લાંબા કાળથી નિયમિત રીતે પ્રગટ થતાં આવા કેટલાંક ફૂવારાઓના સમયની આગાહી કરી શકાતી હોવાથી તેને  ‘ઓલ્ડ ફેઈથફુલ’ નામ આપવામાં આવ્યું .

ઓલ્ડ ફેઈથફુલ

વધુમાં વધુ દસ મિનિટના દર્શનનો લાભ આપતો આ ફૂવારો ઘણીવાર સમયની અટકળ કરતાં ૧૫-૨૦ મિનિટ વહેલો-મોડો થતો રહેતો હોઈ અમે રાહ જોતા હતા તે દરમ્યાન બરફનો વરસાદ વધવા લાગ્યો.  તેની શુભ્ર ઠંડકથી આછી ધ્રૂજારી અનુભવાતી હતી. થોડીવારમાં આભમાંથી વરસતા બરફના ફોરાં અને એ જ સમયે ધરામાંથી ફૂટતા ઉકળતા પાણી શીકરોએ એક અદ્‍ભૂત સૃષ્ટિ રચી. બરફની સફેદી અને ઊની ઊની વરાળના વાદળા વચ્ચે ૧૫૦ થી વધારે ફૂટ ઊંચે સુધી ઉઠતા ગરમ પાણીના ફૂવારાનું આવું અદ્‍ભૂત સ્વરૂપ અમે કદી નજરે નિહાળ્યું ન હતું.  ૪૦૦ થી ૫૦૦ યાત્રીઓ આશ્ચર્યથી દંગ થઈ હર્ષની ચિચિયારીઓથી ગગન ગજાવવા લાગ્યા. જ્યારે જાણ્યુ કે સાત આઠ મિનિટનો જ  આ ખેલ છે ત્યારે આ દ્રશ્યને વિડિયો કેમેરામાં કેદ કરવામાં સમય ગુમાવવા કરતા મન ભરીને નિહાળ્યા કરવાની તરસને છિપાવવા મથ્યા. થોડી પળોમાં બરફનો વરસાદ વધવા લાગ્યો અને ફૂવારો શમવા લાગ્યો ત્યારે ઓવરકોટ પર બરફને ઝીલતા અમે પાછા ફરતી વખતે જાણ્યુ કે બરફને કારણે રસ્તાઓ જોખમી હોઈને બંધ થવા લાગ્યા છે.  ઉતાવળે અમે પાર્કના મુખ્ય દરવાજાની નજીક આવેલા માનવ વસ્તીથી ધમધમતા સુરક્ષિત સ્થળે પહોંચ્યા ત્યારે સાંજ ઢળવાની તૈયારી હતી.

વૈજ્ઞાનિકોએ લખેલા માહિતી લેખોના બોર્ડ ઠેકઠેકાણે હતાં. તે પરથી જાણ્યુ કે આ પાર્કમાં ગરમ પાણીના નાના મોટા થઈ લગભગ ૩૦૦ જેટલા ફૂવારાઓ અવારનવાર ફૂટતા રહે છે જે આખી પૃથ્વી પરના કુલ ગીઝર(ગરમ પાણીના ફૂવારાઓ)ના અડધાથી પણ વધારે છે. આ ફૂવારાઓને કુદરત ક્યારે બંધ કરી દે અને ક્યારે વિસ્ફોટ સાથે ઊંચે આભને આંબવા ઉછાળે તે નક્કી નહી. આ પ્રક્રિયા હજારો યુગોથી સમયાંતરે ચાલ્યા જ કરે છે. કેટલાંક વિસ્ફોટનું અનુમાન વૈજ્ઞાનીકો કરી શકે છે જે મોટે ભાગે સાચું પડે છે અને કેટલાંક ગીઝર વર્ષોથી અપ્રગટ છે.  દર પાંચ મિનિટ થી માંડી દર પાંચ-સાત કલાકે ફૂટતા અને ૨૫ થી માંડી ૨૫૦ ફૂટ ઊંચે ઊછળતા તેમજ  હજારો ગેલન ઉકળતા પાણીને બહાર ફેંકતા આ ફૂવારાઓમાંના કેટલાંક વર્ષો સુધી ધરતીના પટ તળે નીચે ઉકળ્યા કરે છે.  ગીઝર્સના ફેલાવાના આકાર તેમ જ વિસ્ફોટ પહેલા અને પછીના અવાજો, સમયનો ગાળો, ઊંચાઈ વિગેરે વિશેષતાઓને આધારે અલગ અલગ નામો આપવામાં આવ્યા છે. દા.ત. સ્ટીમબોટ, ઓલ્ડ ફેઈથફુલ,બીહાઈવ, સ્પેન્ડીડ, લાયન ગ્રૂપ, ગ્રાન્ડ, જાયન્ટ, ટર્બન, ડેઈઝી, સોલીટરી, રીવરસાઈડ  વિગેરે… વિગેરે….

આ બધામાં સ્ટીમબોટ ગીઝર જગતનું સૌથી મોટું ગણાય છે અને કેટલા વર્ષો બાદ દેખા દે તે કહી શકાય નહી. છેલ્લે ૨૦૦૩ની એપ્રીલની ૨૭મીએ ૩૦૦ થી ૪૦૦ ફૂટ ઉછળી દસ મિનિટ સુધી લોકોને મંત્રમુગ્ધ કરી શમી જઈ બંધ છે જે હવે કદાચ વર્ષો સુધી ધરતીના પેટાળમાં ઉકળ્યા કરશે ક્યારેક કદીક વરાળનું દબાણ વધશે તો સીસકારા કે ત્રાડ જેવા અવાજ સાથે ધોધમાર ઓચિંતું જ ફૂટી ઊંચે ઉછળી સૃષ્ટિને આશ્ચર્યમુગ્ધ કરશે. ભલે પછી તે થોડી મિનિટો માટે જ કેમ ન હોય?

West thumb નામના નજીકના બીજા એક સ્થળે પણ રસ્તો બંધ થાય તે પહેલાં જઈ શકાયું હતું. તે માટે કુદરતનો આભાર માનતા અમે ધરતીએ રચેલા પ્યાલા આકારના મોટા તળાવ જેવા ખાડાઓમાં રંગબેરંગી ગરમ પાણીના ખદખદતા કુંડાળાઓ જોઈ આશ્ચર્યમુગ્ધ થઈ તેનું રહસ્ય પામવા મથી રહ્યા.

વેસ્ટ થંબ એ હથેળી આકારના યલોસ્ટોન તળાવનો અંગૂઠા આકારનો નીચે આવેલ પ્રદેશ છે આ તળાવ નોર્થ અમેરીકાનું પર્વત પરનું સૌથી મોટું તળાવ ગણાય છે. આ તળાવનું ખૂબ ઠંડુ પાણી હીમ નદીની નીપજ છે જ્યારે તળાવની જગ્યા જવાળામુખીના લાવા-અગ્નિની ઉત્પતિ છે. ૬,૪૦,૦૦૦ વર્ષો પહેલાં અહીં જવાળામુખી ફાટ્યો હશે તેમ મનાય છે અને ૧૪૦૦૦ વર્ષો પહેલાં છેલ્લી હિમશીલા ઓગળી હશે તેવું વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે. લાવા અને બરફની આ ચમત્કૃતિ જુવો. એકતરફ થીજી જવાય તેવું ઠંડુ પાણી વહે છે તો બીજી તરફ લાવારસ ઉપર ઉકળતા પાણીના જબ્બર મોટા ચરૂઓ ઉભરાય છે. શીતળતા અને ઉષ્ણતાની પરાકાષ્ઠા વચ્ચે પણ અહીં જે જીવસૃષ્ટિ ઉછરે છે તે પણ કુદરતની એક ચમત્કૃતિ છે.

બીજા દિવસે સવારે આભમાંથી વરસતા અબીલ છાંટણા જેવા બરફના રજકણોને સ્નેહભરી નજરે નિહાળતા અમે યલોસ્ટોન રીવર તરફ ગાડી હંકારી અને જે અદ્‍ભૂત દૃશ્યો નિહાળ્યા તે અવર્ણનીય છે.

આર્ટીસ્ટ પોઈન્ટ અને ઈનસ્પાઈરેશન પોઈન્ટ નામના સ્થળેથી ૧૦૦ અને ૩૦૦ ફૂટ એવા પાણીના બે મોટા ધોધની આસપાસ અને ઉપર નીચે પથરાઈને વેગે  વહેતા નીરની બંન્ને બાજુ ખડકોની મસમોટી  દિવાલો જોઈ જગ્યાના નામ યથાર્થ છે તેનો ક્ષણાર્ધમાં જ ખ્યાલ આવ્યો. એક કલાક પછી પણ ત્યાંથી ખસવાનું મન થાય તેવું નહોતું પણ બરફનું તોફાન વધતું જતું હતું તેથી પર્વતની ટોચ જેવી એ જગ્યાએથી પરાણે ઉતરવું પડ્યું ત્યારે બીજે દિવસે સવારે ફરી ત્યાં જવાનું નક્કી કરીને જ પાછા ફર્યા. અમારી હોટેલ ત્યાંથી એક ક્લાક દૂર હતી. કારમાં બેઠા કે તરત પેટમાં કકડીને ભૂખ લાગી છે તે ખ્યાલ આવ્યો. ભૂખ તરસ ભૂલાય જાય તેવું પ્રકૃતિનું આવું સૌંદર્ય અમે કદી જોયુ ન હતું.

બીજા દિવસે અમે કોતરોમાં વહેતી નદીને રક્ષતા પહાડોની ધારે ધારે પ્રવાસીઓ માટેની સલામત કેડી પર ચાલતા ચાલતા દ્રશ્યપટ પર બદલાતા રહેતા એક થી એક ચઢિયાતા દ્રશ્યો મન ભરીને માણ્યા. એમાંના કેટલાંક તો અમીટ છાપ મૂકી જાય તેવા ને અન્યત્ર ક્યાંય જોવા ન મળે તેવા સુંદર હતાં. એક જગ્યાએ ધોધની જેમ દડતા પાણીની ઉડતી શીકરો વચ્ચેથી પસાર થતું રંગોનું મેઘધનુષ્ય સૂર્યની આંગળી પકડી જળબુંદો સાથે રમતું હતું. તો બીજી કેટલીય જગ્યાએ કોતરોના પથ્થરો પર અલગ અલગ જગ્યાએ અલગ અલગ રંગો પથરાયેલા જોયા.

સલ્ફર ડીપોઝીટને કારણે પીળા પડી ગયેલા પર્વતો તો ઠેર ઠેર જોવા મળે. તે પરથી જ આ નેશનલ પાર્કને યલોસ્ટોન નામ અપાયું છે અને અહીં વહેતી નદી તેમ જ તેના વહેણો થકી છલકાતું તળાવ પણ યલોસ્ટોન નામે જ ઓળખાય છે.  V આકારે પથરાયેલી આ ગ્રાન્ડ કેન્યોનની જબ્બર ઊંચી પથરાળ દિવાલો પર અલગ અલગ જગ્યાએ પીળા ઉપરાંત લાલ, લીલા, કેસરી, ગુલાબી, ભૂરા, સફેદ અને કાળા પથ્થરો રંગીન સૃષ્ટિ રચી કુદરત અને તેની પ્રસન્નતાના એકાકાર થકી ઈશ્વરના સાંનિધ્યનો ભાસ કરાવી અપાર શાંતી બક્ષે છે.

ગરમ અને ઠંડા પાણીના જથ્થાઓની નીચે અને નજીક પથરાયેલા આવા બીજા રંગો તે જુદા જુદા તાપમાને ઊછરતી જુદી જુદી જીવ સૃષ્ટિને કારણે છે. લીલ અને સેવાળ તો ખરા જ પણ અનેક જાતના બેકટેરીયા અને અન્ય સુક્ષ્મ જીવાણુઓની હસ્તી અહીં સદીઓથી છે. તેમાંના કેટલાંક તો ૧૦૦ ડીગ્રી સેન્ટીગ્રેડથી વધુ તાપમાને પણ જીવે છે.

એક જગ્યાએ ખોવાયેલા રત્ન જેવો પારદર્શક બલ્યુરંગી ગરમ પાણીનો ગોળાકાર અને વિશાળ પૂલ જોઈ કંઈક નવીન જણાયું.  નજીકમાં એવો બીજો પૂલ પણ જોવા મળ્યો. તળીયે ઊછરતા સુક્ષ્મ જીવોને કારણે સૂર્યના કિરણોમાંના બધા રંગો શોષાઈ જઈ ફક્ત ઘેરો બ્લૂ રંગ પરાવર્તીત થાય છે તે કારણ રીલીંગ પાસે લગાડેલ તક્તી પર વાંચ્યુ.

અવારનવારના ધરતીકંપને કારણે અહીં ખાડા ટેકરા પણ ખૂબ જોવા મળે. જેમાંના કેટલાંય એસીડીક ગારાથી છલોછલ અને અને એટલા ગરમ કે પગ પડે તો ભસ્મ જ થાય. જો કે પ્રવાસી માટે જરૂર જણાય ત્યાં બધે જ સલામત અંતરે રેલીંગ હતી. કેટલીક જગ્યાએ દૂર સુધી સલફ્યુરીક એસીડની સડેલા ઈંડા જેવી વાસ પણ દૂર રહેવા પ્રેરતી હતી.

ઠેર ઠેર કુદરતી અજાયબી જોવા મળતી હતી તેમાં કાચના પર્વત નામે ઓળખાતી એક જગ્યાએ યુગો પહેલાં ફાટેલા જ્વાળામુખીને કારણે ધરતીના પેટાળમાંથી નીકળેલો લાવાનો ઢગ ઝડપી ગતિથી ઠરીને કુદરતી કાચ બન્યો હતો. સદીઓથી રેડ ઈન્ડીયન લોકો તેમાંથી ઓજારો બનાવતા હતા. ૨૦મી સદીમાં અહીંથી રસ્તો બનાવવા માટે કાળા રંગના આ કાચના પર્વતને ડાયનેમાઈટથી પણ તોડી શકાયો ન હતો આથી નીચેથી અગ્નિ અને ઉપરથી પાણી રેડી તોડ્યો હતો. હાલ તો કાયદા થકી કુદરતી સંપતિ સાથે આવો વિક્ષેપ કરવાની મનાઈ છે.

આભમાંથી બરફની ધીમી વર્ષા શરૂ થઈ અને રેડિયો પર તેના વધવાની તાકીદ સાંભળી અમે અંધારૂ થાય તે પહેલાં પાછા ફર્યા. પ્રેમની સાથે સાથે કુદરત ડર પણ વરસાવે છે તેનો અનુભવ છેલ્લા દિવસે સાંજે બરફના તોફાનમાં ફસાયા ત્યારે થયો પણ એ વાત અંતે કરીશ તે પહેલાં પાણીમાંથી પથ્થર બનવાની કુદરતી અને પ્રમાણમાં ઝડપી અને ચાલુ પ્રક્રિયાના કારણો, પરિણામો અને સ્રોતો નજરે નિહાળી ‘વાહ કુદરત” એવા ઉદ્‍ગાર સાથે આંખો જાણે મટકું મારવાનુ ભૂલી ગઈ તે ‘મેમથ હોટ સ્પ્રીંગ’ની અને ઘાસના ખૂલ્લા મેદાનો તથા દેવદારના સદીઓથી અડીખમ ઊભેલા ઝૂંડ વચ્ચે વિચરતા જંગલી પ્રાણીઓને ખૂબ નજીક નિહાળવાનો જે અમૂલ્ય લ્હાવો મળ્યો તેની ઝાંખી કરીએ.

ગરમ પાણીના વિશાળ ઝરણા આ સ્થળે પર્વતની તળેટી તરફ નહી પણ ધરતીના દબાણને કારણે ઉપરના ભાગ તરફ ઊભરાતા હતા. દબાણ તથા ઉષ્ણતામાનના થતા રહેતા સતત અને ઝડપી ફેરફારોને કારણે પાણીના પ્રવાહોમાં પણ ઝડપથી ફેરફારો થયા કરે આથી જમા થયેલા ખનીજ પદાર્થો અને તે કારણે બનતા પથ્થરોના આકારમાં પણ સમયાંતરે ફેરફાર થતા રહે છે. અહીંની જમીન પર પૂષ્કળ પ્રમાણમાં પથરાયેલ લાઈમ સ્ટોન ગરમ પાણીના ઝરણા સાથે ઓગળીને ધરતીની અંદરના દબાણથી ઊંચે ધકેલાતા પાણી સાથે વહી ઊંચે જઈ પથરાઈને ફરી જમા થઈ સફેદ પથ્થરોની મોટી ખૂલ્લી અગાશીઓ રચે છે. આ કારણે પર્વત જાણે ઉલ્ટાઈ ગયો હોય તેમ લાગે. સાથે વહેતા અન્ય ખનીજો સ્થળાંતરે અટકી અટકીને જમા થવાની વર્ષોની પ્રક્રિયા થકી અનેક જગ્યાએ થીજી ગયેલા ધોધ જેવો આભાસ ઊભો કરે છે.

લીબર્ટી કેપ નામની ટોપા આકારની ૩૭ ફૂટ ઊંચી શીલા વિષે વૈજ્ઞાનિકોનું અનુમાન છે  કે સદીઓ પહેલાં પાણી આટલે ઊંચે સુધી ઊભરાઈને વહેતું હશે અને જમા થતા ખનીજોને કારણે આ આકાર રચાયો હોવો જોઈએ. પછીના યુગમાં ઝરણાં સૂકાયા હોવા જોઈએ. નજીકમાં જ  દૈત્યના અંગૂઠા તરીકે ઓળખાતી પથ્થરની એક બીજી શીલા પણ જોઈ. પાર્કમાં કેટલાંક સ્થળોએ ઊંચાઈ એટલી હતી કે પગથિયાઓ હોવા છતાં ગીરનાર ચઢવા જેવું લાગે અને ચઢતા ચઢતા બ્લડપ્રેશર વધી જવાની બીક પણ લાગે તેથી ટાળ્યું. પૂર્વ છેડાના કેટલાંક સ્થળોએ સમયના અભાવે ન જઈ શકાયું.

બીજે દિવસે પાછા ફરવાનું હતું અને સાંજે બરફના તોફાનની આગાહી હતી તેથી વહેલા નીકળ્યા તો પણ તોફાન વહેલું શરૂ થવાને કારણે બંધ થયેલ રસ્તે સપડાયા. આસપાસ કોઈ વાહન દેખાવાની શક્યતા હતી જ નહી. કારણકે જે જ્યાં હતા ત્યાંથી ખુબ સંભાળીને ગાડી ધીમી ચલાવતા હતા. આગળના કાચ પર વાઈપર પૂર જોશમાં ચાલુ હોવા છતાં તે પર પડતા બરફ સિવાય કંઈ દેખાય નહી. અંધારાના ઓળા ઉતરી આવે તે પહેલાં મુકામે પહોંચી જવાની ધારણા હતી કારણ કે હોટેલ ફક્ત દોઢ કલાક જ દૂર હતી પરંતુ ગાડી સ્કીડ થઈ રસ્તા પરના આઈસથી છટકે તો સીધી ઊંડી ખીણમાં જ જાય આથી ખૂબ ધીમી ચલાવવી પડી અને અંધારૂ પણ ઉતરી આવ્યું. અંધારામાં બરફના તોફાન વચ્ચે રસ્તા પર છવાયેલા અને કેટલીય જગ્યાએ જામી ગયેલ બરફ પર સાંકડા રસ્તાની ધારે ધારે ચાલતી ગાડીમાં જીવતા રહેવાની આશા-નિરાશા વચ્ચે એટલું જ આશ્વાસન હતું કે કારમાં અમે પતિ-પત્ની બે જ હતા એટલે મરીશું તો પણ છેલ્લા દિવસ સુધી આનંદ કરીને સાથે જઈશું. મને તો ગાડી લપસીને ખીણમાં પડવા કરતા ય જંગલી પ્રાણી ભટકાઈ જવાનો ભય વધારે હતો. મારા પતિ ભગવાનનું નામ લઈ ચૂપચાપ એકાગ્રપણે અંત્યંત ધીમે ગાડી ચલાવતા હતા. મનમાં ડરતા અને એકબીજાને હિંમત આપતા છ કલાકે અમે દરવાજે પહોંચ્યા અને ઝળહળ રોશની તેમ જ  બીજા વાહનો દેખાયા ત્યારે જીવમાં જીવ આવ્યો.

જંગલી પ્રાણીઓમાં જંગલી ભેંસ કે જેને અહીં બાઈસન કહે છે તેની બીક સૌથી વધારે હતી. પહેલાં દિવસે જ એક ટોળાંએ રસ્તો રોકી ટ્રાફીક જામ કરેલ.  ગાડીઓની હાર જોઈ ધીરે ધીરે રસ્તા પરથી ઉતરી ઘાસના મેદાન તરફ ગયેલ ટોળામાં બાળબચ્ચા સહિત ૧૫-૨૦ બાઈસન હશે. એકે તો અમારી કારની તદ્દન નજીકથી પસાર થઈ અમારી તરફ એની શાંત નજર ફેંકી ત્યારે અમને ડરનું કોઈ કારણ લાગ્યુ નહી પણ પછીથી જાણ્યુ કે આ પ્રાણી ઓંચિતુ આક્રમણ કરે તેવું હોવાથી છેતરાઈ ન જવાઈ માટે ઓછામાં ઓછું ૨૫ ફૂટ દૂર રહેવું. અમે ફક્ત બે-ચાર ફૂટ જ દૂર હતા પણ ગાડીમાં હતા તેથી ભાગવાની હિંમતમાં હતાં. ૫૦૦ થી ૧૦૦૦ કિલો વજન અને કાળો બિહામણો દેખાવ! આપણી ગુજરાતની ભેંસોની સરખામણીએ ટૂંકા શીંગણા અને અને ઘણુ મોટું માથુ ! સ્વસ્થતા અને શાંતીનો અંચળો ઓઢીને ટોળાંમાં ચરતા આવા ઘણા જંગલી બાયસન અમે દૂરથી નિહાળ્યા હતા.

નજીકથી જોયેલા બાયસન સિવાયના બીજા પ્રાણીમાં અમે ઘાસના મેદાનોમાં ચરતા એલ્કના ટોળાં પણ ખૂબ નજીકથી નિહાળ્યા. જેને આપણે બારશિંગા તરીકે જાણીએ છીએ. તેને જો અડપલું કરીએ તો આવી બને બાકી સાવ નજીકથી પસાર થઈ જાવ તો પણ હુમલાનો ભય નહી. ઘાસના મેદાન ફરતે સાચચેતી માટે ફેન્સ હતી તેથી નિરાંતે નજીકથી નિહાળી મિત્રતાનો ભાવ અનુભવ્યો. બીજા કેટલાંક અમેરીકન રીંછ અને વરૂ જેવા પ્રાણીઓ જેની સાવચેતી માટેની સૂચનાઓ ઠેર ઠેર હતી તે વિષે જાણ્યું ગરૂડ, બાજ, હંસ, નદીમાં તરતા મોટા માછલા આ બધાના દર્શન દુર્લભ હતા પણ તેના વિષે જાણવા માટે માહિતી ઉપલબ્ધ હતી અને હવે તો ઈન્ટરનેટ પરથી પણ ભરપૂર માહિતી મળી રહે છે આથી જોવાની ઈચ્છા હતી પણ શક્ય નહોતું.

અગાઉ હજારો વર્ષો પૂર્વે થીજેલી હીમનદી ઓગળીને ગ્રાન્ડ કેન્યોનમાં વહેતી યલોસ્ટોન રીવરની આસપાસ રીંછ હોવાનો સંકેત અમને એક પ્રવાસીએ આંગળી ચીંધી આપેલ. રીંછને દૂર રાખવા માટે આપણા કપડાં પર છાંટવાનું પ્રવાહી ત્યાંથી વેચાતું લઈ શકાય તેમ હતું પણ જેઓ અંદરના ભાગમા ચાલીને જવાના હતા તેઓ જ ખરીદતા હતા. પ્રવાસી સ્થળો પર બહુ જોખમ ન હતું તે જાણી અમે નિર્ભય હતા પણ દૂરથી જોવાની ઈચ્છા ખરી જે ફળીભૂત ન થઈ. થોડી સૂચનાઓ અમારી સાથેની બુકલેટમાં હતી જેમાં જણાવ્યું હતું કે રીંછને જોઈ કદી ભાગવું નહીં પણ નીચે માથું કરી તેની સામે જોતા જોતા પાછળ પગલા ભરી ચાલતું થવું અથવા સૂઈ જઈ પીઠ પર થેલો મૂકી ગળા ફરતે હાથ વીંટાળી રાખવા.

આ સ્થળે જ્વાળામુખી ફાટ્યાને છ લાખ ચાલીસ હજાર વર્ષ થઈ ગયા. હવે ફરી ક્યારે ફાટે તે વૈજ્ઞાનીકો પણ કહી શકતા નથી. ધરતી માની આંખોમાંથી વહેતા ઊના ઊના આંસુઓ જેવા વહેતા ગરમ ઝરણાઓ તેના હૈયામાં રહેલા ધગધગતા લાવાની સાક્ષી પૂરે છે. બીજી તરફ માના પ્રેમની ઠંડક અર્પતા નદી તળાવ અને બરફના ઓગળતા ઢગ મહીં જીવનનો પણ ધબકાર સંભળાય છે. ક્યારેક દાવાનળ ઊઠે છે પણ ધોધમાર વર્ષાથી મેળે જ શમી જઈ નવસર્જન માટે કુદરતના સાથથી ઝૂમી ઊઠે છે. છેલ્લો દાવાનળ ૧૯૮૮માં વીજળી પડવાથી સળગેલો અને બે દિવસમાં એની મેળે બુઝાઈ જશે તે ધારણા ખોટી પડી બીજા પાંચ દિવસ સુધી પ્રસરતી આગ પાર્કમાં રહેલા માનવ રહેઠાણો સુધી પહોંચી ત્યારે ૧૧૭ એરક્રાફ્‍ટ દ્વારા બુઝાવી ત્યાં સુધીમાં આ આગ ૨૦ લાખ એકર જમીન સુધી પ્રસરી ચૂકી હતી.

અગ્નિ અને બરફના આ તોફાનો વિષે કંઈક જોયુ કંઈક જાણ્યુ અને કંઈક અનુભવ્યું દાઝી જવાય તેવા ગરમ અને થીજી જવાય તેવા ઠંડા પાણીના ઝરણાઓને એક જ ધરતીના ખોળે રમતા જોઈને વિસ્ફારીત નયને અમે તેના તળીયે દ્રષ્ટિ કરી તો રંગબેરંગી સૃષ્ટિ રચતા એકકોષી જીવોની દુનિયાએ માનવ દેહની અલ્પતા અને અન્ય જીવસૃષ્ટિ સાથેનો તૂટેલો સંબંધ અને સંબંધની અગત્ય વિષે અમને વિચારતા કરી મૂક્યા. આ જંગલ મધ્યે વિચરતા પશૂ-પક્ષીઓએ જીવન રક્ષાના કુદરત પાસે શીખેલા પાઠો ભણવા જાણે કે અમને પડકાર કર્યો.વહેતું જીવન, વહેતું પાણી કે વહેતો પવન જ્યારે તોફાનમાં સપડાય ત્યારે સમજવું કે નવસર્જનની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ ચૂકી છે. વિનાશથી વિચલિત થયા વગર વિચરતા રહેવાથી બીજમાંથી અંકુર અને તેમાંથી છોડ વિકસે જ છે અને આ ચક્રગતિ નવજીવનનો આનંદ સીંચે છે. યલોસ્ટોનની ચાર દિવસની યાત્રાએ અમને આનંદથી તરબોળ અને આશ્ચર્યથી દિંગ કરી ઘરભણી વિદાય કર્યા

થંભ્યો સમય

દોડતી હતી હું ત્યારે
દોડ્યો હતો સમય સાથસાથ
થંભી હું તો દીધી હાથતાળી
સૂરજની સાથ સાથ ઉગે ને આથમે
ઘેનમાં, સ્વપ્નમાં, દૂર દૂર દેશમાં
સરતી હું ભૂત, ભાવિ, આજના આભાસમાં
બદલતો વેશ છૂપી મુખરેખા ને કેશમાં
રમતો રમાડતો સેજમાં ને સૈયરમાં
ફૂલડાં બાલવાડીના સંગ મલકે
ને છલકે આંસુથી સુખદુઃખમાં
ઉદાસીમાં જાય નહી જાકારે
રીજવે ધરે મોંઘેરી ભેટ
સૂર સંગીત નૃત્ય રસપાનની
કાંડેથી છોડી પટ્ટી ઘડિયાળની
કરૂં તૈયારી ચિરનિદ્રા તણી
અંતે…મૃત્યુના દ્વારે કહેતો કાનમાં
ચાલ અનંતની સફરે…હવે થંભ્યો છું હું તારી રાહમાં !

નીલમ દોશીની એક લધુતમકથા વિષેઃ

અસ્મિતાપર્વ-૨૦૧૮ ના કાર્યક્રમોમાંથી મારી પ્રિય મિત્ર નિલમ દોશીની સંક્ષિપ્ત કથાઓની વિડિયો ક્લીપ જોઈ-સાંભળી તેનો પ્રતિભાવ અહીં લખવાની પ્રેરણા થઈ.

માઈક્રોફિકશન વાર્તાઓએ હમણાંથી ગુજરાતીમાં ઘણી પ્રગતિ કરી હોવાની મને નિલમ દ્વારા જ જાણ થઈ છે. થોડા શબ્દોમાં ઘણું કહેવાનું કે સાંભળવાનું કે વાંચવાનું મારી માફક ઘણાને ગમતું હશે તેથી આ પ્રગતિ જારી રહેશે એમ માનું છું

નીલમે કરેલા પઠનની વિડિયો ક્લીપ અહીં મૂકીને તેની વાત કરતા પહેલાં હું એક વાત એ કહેવા માંગુ છું કે માઈક્રોફિક્શન અને ડાયાસ્પોરા જેવા વિદેશો શબ્દોને સ્થાને ગુજરાતી શબ્દ શોધવાનો અઘરો છે પણ વ્યાખ્યા કરવી કદાચ સરળ છે.  કલાના વિદેશી પ્રકારોનો આપણા સાહિત્ય સાથે સમન્વય થાય તે એક આવકારદાયક પગલું છે.

અહીં હું નીલમની ફક્ત એક જ વાર્તા વિષે લખવા માંગુ છું અને તે માઈક્રોફિકશન વાર્તા છે. માઈક્રોફિકશન ની મારી વ્યાખ્યા પ્રમાણે એક વાક્યની વાર્તા તે માઈક્રોફિકશન. વાકયની લંબાઈ નાની મોટી હોઈ શકે. આ વાક્યને શબ્દ મર્યાદામાં બાંધ્યા વગર જેટલું ચોટદાર કરી શકાય તેટલી વાર્તા અસરકારક. આ વાક્ય વાંચતા જ વાર્તાના એક પછી એક દ્રશ્યો માનસપટ ઉભરાવા લાગે તેની સફળતા!

માઈક્રો એટલે સૂક્ષ્મ અને ફિક્શન એટલે કાલ્પનિક આ બંને વાત સાથે જોડાઈને જીવનના કોઈ અદીઠ સત્યને ભાવપ્રદેશ સાથે જોડી શકે ત્યારે વાર્તા અસરકારક બની શકે. એક વાક્યની આવી જ એક સ્વરચિત લઘુતમકથા નિલમ દોશીએ કહી સંભળાવી જે ઘણી વિચારપ્રેરક છે.

“કોલેજમાં એકમેક સામે કતરાતી ચાર આંખો આજે  વૃધ્ધાશ્રમમાં ભેટી પડી”

૧૦ શબ્દોના બનેલ આ એક વાક્યની લઘુ(તમ)કથા પર અનેક પ્રકરણો લખી શકાય. દરેક શબ્દનું એક વિશ્વ રચી શકાય અને એ વિશ્વમાં અનેક વાર્તાઓ સમાય શકે તે તેની ખૂબી છે.

વાક્યનો પ્રથમ શબ્દ ‘કોલેજમાં’ એટલે કે ‘યુવાનીમાં’ અને યૌવન જ્યારે પાંખ વિંઝતું હોય ત્યારે અસીમ આકાશની અનંત શક્યતાઓનું મુંઝવણભર્યુ વિસ્મય જ્યારે પંથ નક્કી કરવા પ્રેરે પણ દશા અને દિશાની પૂરી ખબર ન હોય ત્યારે ‘એકમેક’ ના સાથની તો શી વાત?  વળી તે પછીનો શબ્દ ‘સામે’ સૂચવે છે કે દિશા સ્પષ્ટ ન હોવા છતાં બિલકુલ અલગ તો છે જ. કતરાવાની વાત અહીંથી જ તો શરુ થાય છે. ‘ચાર’ શબ્દમાં બે વ્યક્તિનું સૂચન છે. આ બે વ્યક્તિ સ્ત્રી અને પુરુષ છે એવી કોઈ સ્પષ્ટતા અહીં નથી. તે એની ખૂબી કહી શકાય. બે પુરૂષો કે બે સ્ત્રીઓ પણ હોઈ શકે. વાર્તાઓ ઉપાડ અલગ અલગ ત્રણ રીતે થવાની શક્યતાએ મધ્યાંતરને રહસ્યમય ભૂમિકા પર મૂકી જાણ્યું એટલું જ નહી પણ આંખો જ્યારે કતરાતી હોય ત્યારે એમાં મૈત્રીનો ભાવ તો નથી એ સ્પષ્ટ છે. બે અલગ જૂથના બે નેતાઓ પણ હોઈ શકે અને આવનારા દિવસોમાં થનારી લડાઈના અંકુર પણ તેમાંથી ફૂટી શકે. બે સ્ત્રીઓની કતરાતી આંખો ઈર્ષ્યાની જ્વાળાઓને પ્રગટાવી શકે. લડાઈ ઘરની હોય કે બહારની, લડાઈની શરૂઆતના આ એંધાણ મનુષ્યના અહમમાંથી પ્રગટે છે અને આ અહમ સમન્વય અને મૈત્રીને બદલે વિરોધ અને અસ્વીકાર તરફ લઈ જઈ વિષમતા સર્જે છે જે કતરાતી આંખોમાંથી વહે છે. આપણી આસપાસના જગતમાં આ વિષય પર અનેક વાર્તાઓ આપણે સાંભળી હોય તેમાંની કેટલીક એકબીજા સાથે વણાઈને આપણા માનસ પટ એક નવી જ વાર્તા રચે છે જેનો મનભાવન અંત આ એકવાક્યની વાર્તા સાથે જોડાઈ જઈને આપણને રસપાનનો આનંદ બક્ષે છે.

રસપાનનો આ આનંદ સૌથી વધારે વિજાતિય પ્રેમની વાર્તાઓમાંથી લૂંટાતો જોવા મળતો હોઈ સહજ ને  સામાન્ય રીતે આ વાર્તા એક યુવક અને યુવતિની હોવાની કલ્પના જન્મે. જેમનો અહમ એકબીજા સામે આંખ મેળવી શકતો નથી અને કતરાયા કરે પરંતુ અંતરમાં ઊંડે પ્રેમની સરવાણી તો છે જ જે અન્યોન્યને એટલે કે વિજાતિય સાથને ઝંખે છે એ ઝંખના સુષુપ્ત છે. પ્રેમના અંકુર એમાં ફૂટે તે પહેલાં તો સમયની વહેતી સરવાણીમાં સ્થળ અને સંજોગો બદલાય છે અને બંને પાત્રો વિખૂટા પડી જાય. પ્રેમના વ્હેણ પણ અલગ દિશામાં વળી જાય અને જીવનની અનેક કસોટીઓમાંથી પસાર થતા થતા સમયનું મૂલ્ય સમજાય અને મધૂર પળોની ગુમાવેલી તકોનો ક્યારેક અફસોસ પણ થાય. ભવિષ્યની આશા અને યોજનાઓમાં ખોવાઈ જવાની સાથે જૂની યાદો પણ પીંછાને જેમ ખરતી જાય. અલગ અલગ પાત્રના અલગ અલગ પ્રસંગો અને ઘટનાઓ પાછળનું સત્ય તો એકસમાન જ રહે છે.  ઘડપણ છાંયડો શોધવા નીકળી પડે અને વૃદ્ધાશ્રમના આંગણે આવીને ઊભુ રહે ત્યારે અતિતની કેટલીય ભૂલો સ્વર્ગથી ઉતરેલા પશ્ચાતાપના વિપુલ ઝરણામાં ડૂબકી મારે છે ત્યારે પ્રેમની ઝંખના તીવ્ર થતી જાય છે અને ઓગળેલો અહમ નેહ તરફ ગતિ આરંભે છે. વિરોધો શમતા જાય છે તે સમયે સમભાવી કોઈ સાથે મળી જાય તો આંખો ભેટીને હસી પડે કે સુખના આંસુથી કદાય છલકાય પણ પડે. ભૂતકાળની પળ સાથે વર્તમાનની પળ જોડાઈને સમયે રચેલા અંતરને ઓગાળી પ્રેમ અને આનંદ થકી જીવનના સુખદ અંતની આશા જન્માવે ત્યારે વૃદ્ધાવસ્થાના સંભવિત દુઃખદ અંતની નિરાશાઓ ઘડીભર માટે તો ખુબ દૂર ધકેલાય જાય. કદાચ કાયમ માટે પણ! અને આ સમયે લિંગભેદનું ભાન પણ ઓસરતુ જતું હોવાથી પાત્રો સજાતિય હોય કે વિજાતિય પણ આનંદની માત્રા સમાન રહે છે. કેટકેટલા જીવન અને કેટકેટલા પાત્રોની કંઈ કેટલીય વાર્તાઓ મનના ચિત્રપટ પર ઉપસાવી શકવાની ક્ષમતા ધરાવતી નીલમ દોશીની લખેલી આ માઈક્રોફિકશન વાર્તા મનને ખુબ ભાવી ગઈ. પ્રેમની સુવાહક એવી આંખોમાં અમી ઉભરાવા લાગે અને જીવનની ગતિ સમાપ્તિ તરફ વહેતી હોય ત્યારે જગતમાંથી શું લઈ જવાનું છે તે વિચાર અર્થહીન છે પણ શું આપીને જઈ શકાય તેવા વિચારોની પ્રેરણા આવી ઉતમ વાર્તાઓમાંથી મળી શકે. મિત્ર નીલમને ધન્યવાદ !

જીવન ઝરમર – સ્વ. શ્રી વી.સી. ચૌહાણ

આજથી પચાસ વર્ષ પહેલાના સમયમાં જ્યારે આપણા રબારી સમાજમાં ભણતર કરતાં દૂધ વેચવાના પરંપરાગત વ્યવસાયનું મૂલ્ય વધારે હતું અને ઘરમાં વીજળીના દીવા મર્યાદિત હતા ત્યારે શેરીની સરકારી લાઈટના થાંભલા નીચે ધ્યાનમગ્નતાથી ભણી હમેંશ પ્રથમવર્ગના ગુંણાક સાથે સ્કોલરશીપ મેળવી ચાર્ટર એકાઉન્ટન્ટની ભારતની સૌ પ્રથમ બેચના જૂજ તેજસ્વી વિદ્યાર્થીઓમાંના એકમાત્ર રબારી શ્રી વીરાભાઈ ચીનાભાઈ ચૌહાણ (જન્મ ૧૯૨૬ – મૃત્યુ ૨૦૧૭) ની જીવન ઝરમર સાથે શ્રદ્ધાજંલિ અર્પતા હ્રદયમાં આદરની લાગણી આપોઆપ જ જન્મે છે.

અંતરના આનંદની ઝલક એમના સદાય હસતા ચહેરા પર પ્રકાશતી જોવા મળતી એ એમની ખાસ લાક્ષણિકતા! સ્વભાવે શાંત અને અંતર્મુખી વ્યક્તિત્વ ધરાવતા આ તેજસ્વી રબારીનો બુદ્ધિ આંક ઘણો ઊંચો હતો એટલું જ લગભગ બધા જ વિષયોનું વિશેષ માહિતિ જ્ઞાન તેઓ ધરાવતા હતા  તે તો એમની સાથે વાત કરવાની તક મળી હોય તેને જ ખબર પડે. જ્ઞાનનું પ્રદર્શન જરા યે નહી અને બોલવા કરતા સાંભળવાનું વિશેષ એ એમની સ્વભાવગત ખૂબી. ભરપૂર સંતોષ એ એમની સૌથી મોટી મૂડી અને એનાથી એમનું જીવન હમેંશા સમૃદ્ધ રહેતું.

૧૯૫૦ અને ૧૯૬૦ના દાયકામાં ભણેલ રબારીને અન્ય સમાજની સાથે સાથે પોતાના સમાજની અવગણનાનો સામનો પણ કરવો પડે તો તે વાત તેમને મન સાવ સ્વાભાવિક હતી. વીરાભાઈની એકલપંથી પ્રગતિના અનુભવો પ્રેરણાદાયક છે.

૧૯૫૩ના એ સમયમાં સૌરાષ્ટ્રથી મુંબઈ સ્થાળાંતર કરવું તે દેશથી પરદેશ જવા સમાન સાહસ હતું. આ સાહસમાં ઈમાનદારી અને સાચી મહેનત થકી એમણે સફળતા મેળવી. દેવયાનીબેન સાથે લગ્ન પણ એ જ અરસામાં થયા. કન્યાકેળવણીનો વિચાર હાસ્યાસ્પદ ગણતો હતો એ વખતમાં પત્નીને ભણવાની સવલત આપવી તે તો સુધરેલા ગણાતા સમાજમાં પણ અમલમાં મૂકવો અઘરો એવો આદર્શ ગણાતો હતો ત્યારે પત્નીને શાળામાં દાખલ કરી બધી સવલતો સાથે તક આપી હતી.

અનેક અગવડો અને આર્થિક સંકટો પાર કરી ૧૯૫૭માં ચાર્ટર એકાઉન્ટન્ટ તરીકે કારકીર્દિ શરુ કરી ને સંસાર માંડયો પરંતુ એમની ધીરજની કસોટી બાકી હોય તેમ ઈશ્વરે શેર માટીની ઉણપ છેક ૧૯૭૩માં દૂર કરી. એકના એક પુત્ર જયદીપને ભણાવી ગણાવી સંસ્કારના ઉત્તમ વારસા સાથે  ૧૯૯૮માં અમેરીકા મોકલ્યો. પુત્રપ્રેમને વશ થઈ ૨૦૦૧માં તેમણે પણ સપત્ની અહીં અમેરીકાની ભૂમિ પર સ્થાળાંતર કર્યું. ૨૦૦૫ અને ૨૦૦૬ દરમ્યાન બે પૌત્રો(અરમાન અને રોનીત)ના દાદા બની જીવનના અંતિમ વર્ષો પરિવાર સાથે ખુબ પ્રેમ અને શાંતિથી ગુજાર્યા.

૧૯૯૭માં અમારી પુત્રી એકતા સાથે એમના પુત્ર જયદીપના વિવાહ થતાં તેઓ અમારા વેવાઈ થયા પરંતુ તેઓ હમેંશની જેમ મને નાનીબેન જ ગણતા. પુત્રવધુને પુત્રી સમાન જ નહી પણ એથી ય વિશેષ પ્રેમથી સાચવી છે. ઉંમરને ધ્યાનમાં લઈએ તો દાદાનો સ્નેહ એમણે મારી પુત્રી અને એના પરિવારને આપ્યો છે. બંને પૌત્રો અરમાન અને રોનીતની શાળાએ દર વર્ષે ગ્રાન્ડ પેરેન્ટસ ઈવનીંગ કાર્યક્રમમાં અચૂક હાજરી આપે. આ ક્રમ એમણે અંત સુધી જાળવી રાખેલ. એકતા-જયદીપના મિત્રો અને ભાઈ બહેનોને હૈયે પણ દાદાના સ્નેહના સંભારણા તેઓ મૂકતા ગયા છે ઊંચી આતિથ્ય ભાવના અને કુંટુંબભાવના એમણે જીવનના અંત સુધી જાળવી હતી.

સબ ભૂમિ ગોપાલકી માનીને અમેરીકા આવ્યા પછી અહીંની ભાષા, સંસ્કૃતિ અને અલગ જીવન શૈલીને એમણે પ્રેમથી અપનાવી હતી.  અભ્યાસકાળ દરમ્યાન એમની પાસે પાઠ્યપુસ્તકના પૈસાની તીવ્ર અછત એમણે અનુભવી હોવાથી જરૂરિયાતમંદને પુસ્તકોની મદદ આપવા તેઓ હમેંશા તત્પર રહેતા. અભણ અને તે સમયે ઘણી પછાત ગણાતી રબારી  જ્ઞાતિના અન્ય બાળકોને આગળ લાવવામાં મદદ કરવાના તેમના નિષ્ફળ પ્રયત્નોની વાત કરતી વખતે પરંપરા અને રૂઢીઓને જડતાથી વળગી રહેલા લોકો માટે એમને હૈયે રહેલી સહાનૂભૂતિ આપણને સ્પર્શ્યા વગર ન રહે.

જીવનના છેલ્લા તબક્કામાં  હાર્ટસર્જરી અને ડાયાલીસીસની ના પાડ્યા પછી પણ તેઓ ચાર-પાંચ વર્ષ શાંતિથી ને સ્વનિર્ભરતાથી જીવી ઉદાહરણરૂપ થઈ રહ્યા. અંતિમ દિવસો દરમ્યાન પુત્રને પાસે બેસાડીને કહે,’મારા અસ્થિ અહીં નજીકની નદીમાં જ પઘરાવજો, મૃત્યુ પછી આ રીતે મને તમારી નજીક જ રાખજો. હવે જ્યારે તેઓ નથી ત્યારે અમેરીકામાં ઉછરતા પૌત્રો માટે ગામની ભાગોળે આવેલી નદી દાદાનું સંભારણું બની રહી છે. અંધશ્રધ્ધા બિલકુલ નહી પણ શ્રદ્ધા પૂરેપૂરી ધરાવતા તેઓ અંધશ્રદ્ધાનો વિરોધ કદી કરતા નહી. કોઈ પણ વાતનો વિરોધ કરવો તે તેમના સ્વભાવમાં જ નહી.

રબારી જ્ઞાતિની શૈક્ષણિક પ્રગતિની શરૂઆતના ઈતિહાસમાં એમનું નામ પ્રથમ હરોળમાં અગ્રક્રમે અંકિત થવું જોઈએ એમ માનવાનું મુખ્ય કારણ એ કે તેઓએ મેરીટ સાથે સ્કોલરશીપ મેળવી નજીવા સાથ સહકાર થકી સ્વબળે જે શૈક્ષણિક સિદ્ધિ મેળવી તે અનન્ય હતી. આધ્યાત્મિક જ્ઞાન પણ એમણે પચાવ્યું હતું તેમ કહી શકાય એવું સુવાસિત એમનું જીવન હતું.

જીવનના અંતિમ દિવસે(૧૬ નવેમ્બર,૨૦૧૭) નબળા પડતા જતા શરીરયંત્રને દંતમંજન સહિતની સ્વચ્છતા સાથે જાતે તૈયાર કરી જાણે યમરાજાને આદેશ આપતા હોય કે મને હોસ્પીટલમાં મળજે, અહીં મારા ઘરે નહી. એ રીતે ઘરમાં પણ બધુ રાબેતામુજબ હોવાની પૃચ્છા કરી પુત્ર સાથે બેસી છેલ્લી ચા પીને નીકળ્યા. અને થોડા કલાકોમાં વિદાય લઈ લીધી.  શરીરની પીડાઓને એમણે અંત સુધી ગણકારી નહી. છેલ્લા શ્વાસે પણ મને ઘણું સારૂં છે એમ ડોક્ટરને કહી બીજી જ ક્ષણે પ્રાણપખેંરૂ ઊડી ગયું એ સમયે એમનું બ્લડપ્રેશરનું રીડીંગ નોર્મલ જોઈ ડોક્ટરે પણ આશ્ચર્ય અનુભવ્યું હતું. જેનું જીવન ધન્ય એનું મૃત્યુ પણ ધન્ય જ હોય. આવા આ દિવ્ય આત્માને કોટિ કોટિ વંદન.

ઈશ્વરે ગ્રાન્ડ કેન્યન બનાવ્યું પણ તે રહે છે સૅડોનામાં

‘God created the Grand Canyon, but he lives in Sedona’

(ઈશ્વરે ગ્રાન્ડ કેન્યન બનાવ્યું પણ તે રહે છે સૅડોનામાં)

રેડ ઈન્ડિયન લોકોની જીભે રમતું રમતું આ વાક્ય મારી જીભેચઢ્યુ ત્યારે સૅડોનાની મારી ત્રીજી યાત્રા હતી અને તે છેલ્લી ન હોય તેવી અભિલાષા સાથે તેનીગુણગાથાની ઝલક થોડા શબ્દોમાં……

પથ્થરમાંથી કંડારેલા ઈશ્વર કરતાં ઈશ્વરે કંડારેલા આ પથ્થરોના રણમાં કોલોરડો નદી વીરડી બનીને આ પ્રદેશને મંદિરથી અનેક ગણી વધારે પવિત્રતા સાથે સૌંદર્ય બક્ષી રહી છે. સાધુના વસ્ત્રો જેવા ભગવા રંગના સમાધિસ્થ રેતખડકો ચારે દિશામા તપસ્વીઓની માફક મૌનનીમુદ્રામાં દિવ્યતા પાથરતા જોવા મળે. તન-મનના રોગો આપોઆપ દૂર થાય તેવી શક્તિનાવમળો ઉત્પન્ન કરતી અહીંની એક ખીણ વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે. ઈશ્વરની નજીક જવાનો હેતુ અહીં અનાયાસે સર થતો અનુભવાય છે આથી જ તેને ઈશ્વરનું રહેણાંક કહેવાયું હશે?

ગ્રાન્ડ કેન્યનની અપ્રતિમ સુંદરતા આકાશમાં ઉડતા પક્ષીની માફક જોવા માટે અમે આઅગાઉની ટ્રીપમાં નાનકડાં પ્રાયવેટ પ્લેનમાં ગાઈડ સાથે લીધેલી ત્યારે અંદર ઉકળતા લાવાસાથેના જ્વાળામુખી પર્વતોને પણ બહારથી તો અન્ય પર્વતોની માફક શાંત અને અડીખમ જનીહાળ્યા હતા. આ પહાડો કરતાં અનેકગણું સૌંદર્ય અહીંની ખીણોમાં પથરાયેલ છે. પંખીબનીને આકાશને બદલે પાતાળમાં ઉડીને માઈલો સુધી કંડારેલા પથ્થરોથી શોભતી ખીણોનીસફર કરતાં કરતાં વિશાળ સ્તંભો અને સ્તૂપો જેવા આકારો વચ્ચે પથ્થરો સાથે તાદાત્મય સાધીપથ્થરની મૂરત બની જઈએ એવી ઈચ્છા જાગે તેવી સુંદર સૃ્ષ્ટિ નજરે પડી.

અહીં સૅડોનાના પણ આવી ખીણો જોવા મળે છે પરંતુ અહીંની વિશેષતા છે અહીંના લાલપથ્થરોથી શોભતા અલગ અલગ આકારના પહાડો! આ પહાડોની ટોચોનું સૌંદર્ય તો વળી તેથીય અનેરૂં ! આથી જ સૅડોના ‘લાલ ખડકનો દેશ’ કહેવાય છે.

અમેરીકાના એરીઝોના રાજ્યમાં પથરાયેલ જગતની સાત કુદરતી અજાયબીઓમાંની એક એવીગ્રાન્ડ કેન્યનની ખીણોથી સૅડોના લગભગ ૧૦૮ માઈલ દૂર છે. આ સ્થળનું નામ સૅડોના એક સ્ત્રીના નામ પરથી પડ્યું છે જે ત્યાંના પ્રથમ પોસ્ટમાસ્તરની પત્ની હતી. એ સમયે એટલે કેલગભગ ૧૯૦૨ની આસપાસના સમયમાં મુ્સાફરોની મહેમાનગતી માટે તે પ્રખ્યાત હતી. તે સમયે અહીં ફક્ત ૫૫ લોકો રહેતા હતા.

હાલ ૨૦૧૭માં લગભગ ૧૦,૦૦૦ જેટલી વસ્તી ધરાવતા આ વિસ્તારમાંથી ૧૩૦૦૦ વર્ષો અગાઉના માનવ અસ્તિત્વના અવશેષો મળ્યા હોવાનું બહાર આવ્યું છે. કેવું હશે એ સમયનુંજીવન તેની આપણે ફક્ત કલ્પના જ કરવાની રહી!

સૌ પ્રથમવાર અમે સૅડોના ગયા ત્યારે મિત્ર નીલમ દોશી અને તેના પતિ હરીશભાઈ દોશીઅમારી સાથે હતા. અહીંનું સૌંદર્ય જોવું અને તેમને બતાવવું એવો અમારો હેતુ હતો પણ એમની પાસે સમય ઓછો હતો અને નીલમને કોલોરાડો નદીનો ધસમસતો પ્રવાહ જોવો હતો છતાં એક આખો દિવસ અમે સૅડોના માટે ફાળવ્યો તે તેણે સ્વીકાર્યું. મને હતું કે ત્યાં જઈ ટૂરીસ્ટ સેન્ટરમાંથી માર્ગદર્શન લઈ ક્યાં ક્યાં પોઈન્ટ પર જવું તે નક્કી કરીશું.

સેન્ટર ખૂલવાનો સમય સવારના ૯ વાગ્યાનો હતો અને અમે કલાક વહેલાં પહોંચ્યા હતાં આથી સમય બગડશે માનીને હું પળભર નિરાશ થઈ પરંતુ કારના પાર્કિગલોટના મેદાનની આસપાસજગ્યા એટલી વિશાળ, સુંદર અને રણયામણી હતી કે’ જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે, ત્યાં ત્યાંકુદરતી સ્મિત ખરે!’ વધુ સૌંદર્ય જોવાની આશ સાથે અમે ઓફિસ ખૂલી ત્યાં સુધી અહીંના કુદરતી સૌંદર્યનું પાન કરતાં કરતાં ખુશીથી ચોકમાં આંટા માર્યા એટલામાં કાર્યકર આવી, એના ગૂડમોર્નિગના જવાબમાં અમારાથી સ્વાભાવિક જ ઉદ્ગાર નીકળી ગયો કે આ જગ્યા ખૂબસુંદર છે. માર્ગદર્શન માટે કાર્યકરે નકશો આપી અમને એટલું જ કહ્યું કે અહીં તમે જ્યાં જશો ત્યાં સુંદરતા જ સુંદરતા છે. તમે કેટલું ચાલી શકો તેમ છો અને પહાડીઓ પર કેટલી ઊંચાઈ સુધી ચઢી શકો તેમ છો તે પ્રમાણે તમારી આ એક દિવસની ડે ટ્રીપનું પ્લાનીંગ કરી શકો. કોઈ ગાઈડ મળે કે કેમ? તે પૂછતા તેણે અમને ત્યાંના નાનકડાં એરપોર્ટ પર તપાસ કરવા કહ્યું અને એરપોર્ટનો માર્ગ બતાવ્યો. અમે સમય વેડફવા માંગતા નહોતાં તેથી ઉતાવળે એરપોર્ટ ગયા. સૌથી સુંદર ઝલક જોઈ શકાય તેવા બિંદુએ જવા માટે પૂછપૂરછ આદરી. કોઈ કાર્યકર તેનો સ્પષ્ટ આપી શકે તેમ ન હતો. અત્યંત સુંદર એવા અનેક બિંદુઓની સરખામણી કઈ રીતે થઈશકે? તેનું આશ્ચર્ય તેમના ચહેરા પર જોવા મળ્યું આથી અમે પ્લેન અને હેલીકોપ્ટરની રાઈડ વિષે માહિતી મેળવી બહાર નીકળતા જ સામે દેખાતી સુંદરતા નીહાળતા સમૂહ તરફ ચાલ્યા.

પહાડોની સુંદરતા તો દૂરથી ય દ્રષ્ટિગોચર થતી હતી પણ નજીક પહોંચીને કુદરતે કંડારેલી ખીણોની ટોચ પર ઉભા રહ્યા ત્યારે મનમાં એવો ઉમળકો ઉઠયો કે ખીણમાં ઉતરીને ખાડા-ટેકરાઓના જુદા જુદા આકારો અને આકૃતિઓ વચ્ચે ફરતા ફરતા એમાં ખોવાઈ જઈએ. કેટલાંક લોકોને થોડે સુધી ઉતરતા પણ જોયા. અમે ઉભા હતા તે ગોળાકાર મેદાન જેવી ટોચફરતે કંડારેલી ઉબડખાબડ કેડીઓ પણ જોવા મળી. મેદાનની બરાબર વચ્ચે આસન જેવોગોળ મથાળાવાળો એક મોટો પથ્થર જોવા મળ્યો જેના પર ચઢીને ઉભવાનું કે બેસવાનું આસાન હતું. તે પરથી દેખાતી સૃ્ષ્ટિની સુંદરતા અલૌકિક મહેસૂસ થતી હતી. અમે બધાએ વારાફરથી તે પર ચઢી અમારી જાતને ફોટામાં મઢી આ સુંદર ક્ષણને અમર બનાવવાનો નિષ્ફળ પ્રયત્ન કર્યો. થોડીવારમાં કૂદાકૂદ થતું મન દોડ્યું ઢાળ તરફ! અન્ય યાત્રીઓની પાછળ જવાનો મોહ જાગ્યો પણ નજીક જતાં હિંમત ઓસરી ગઈ. એટલા બધા ખાડા-ટેકરા વાળી કેડી હતી કેલપસીને પડ્યા તો સીધા ખીણમાં જ ! જો કે જે લોકોને પોતાના સંતુલન પર ભરોસો હતો તેઓ આ સાહસનો આનંદ માણતા હતા. કેટલાંક લોકો દૂરબીનથી દૂરના પર્વતોની ટોચો પર નજર ફેરવતા હતા અને ક્ષણિક નજીક હોવાનો સંતોષ લઈ દૂરબીનની સાથે જ એ ભ્રમને એકબાજુમૂકી વિશાળ આકાશ સાથે એકરૂપ થતા પર્વતો અને ખીણોને મંત્રમુગ્ધ થઈ નિહાળતા હતા. પ્રવાસીઓ ઘણા હતા પણ સૌ શાંત ચિત્તે કુદરત સાથે તાદાત્મય સાધવાના પ્રયત્નમાં હતાં.વાતચિત્તનો ગણગણાટ કે ટોળાંનો કોલાહલ ક્યાંય ન જણાયો.

બીજા મુલાકાતીઓ પાસેથી જાણ્યા મળ્યું કે હજુ બીજી કેટલીક જગ્યાઓ પણ અતિસુંદર છે.સરખામણીનો ખ્યાલ મારા મનમાંથી નીકળી ચૂક્યો હતો. દરેક સ્થળને તેની આગવી સુંદરતાહોય છે કુદરતના આ વિવિધ રૂપો અહીં માનવ સર્જિત ગંદકીથી દૂષિત ન થયા હોવાથી ખૂબપવિત્ર જણાય છે. સ્વચ્છતા માટેના ઊંચા ધોરણોએ અહીં અમેરીકાના પર્યટન સ્થળોને ખુબતાજગી બક્ષી છે.
ખીણો અને પર્વતો વચ્ચે ભમવા માટે ચઢવા-ઉતરવાની અમારી અક્ષમતાએ અમને હેલીકોપ્ટરરાઈડ લેવા પ્રેર્યા. ટિકિટ લેવા ગયા ત્યારે જણાયુ કે અમારા સમયના મેળમાં પ્લેનની રાઈડ જ શક્ય હતી. ફક્ત છ સીટના આ પ્લેનમાં અમે ચાર જણા દોઢ કલાકની રાઈડ લેવા તયાર થયા.આ સમય દરમ્યાન અમે ગ્રાન્ડ કેન્યનની દક્ષિણ હારમાળા પર ઉડવાના હતા. ૧૫૦૦ થી૩૦૦૦ ફૂટની શક્ય તેટલી નીચી ઊંચાઈએથી પ્લેનની કાચની બારીઓમાંથી અમારે સૌંદર્યનેમન ભરીને પીવાનું હતું. કુદરતની એક જગમશહૂર અજાયબી જોવા જવાનો અમારો ઉત્સાહ અનેરો હતો.

ધરતીના જે પટ પરથી અમે આ એરીયલ ટૂરમાં ઉડતા હતા તેના પાઈલોટની માહિતી સૂચક વાતોથી અમે એક પ્રકારનો ગૌરવપ્રદ આનંદ અનુભવતા હતા પરંતુ એથી ય વધુ આનંદ તો પર્વતો અને ખીણો પર પંખી માફક ઉડવાનો હતો. પાઈલોટે જ્યારે પ્લેનને ખીણોની ખુબનજીક લઈ ત્રાંસુ કર્યું ત્યારે તો રોમાંચની એક લહર કરંટ આપીને શરીરમાંથી પસાર થઈ ગઈ.સાંજ પડ્યે અમે પાછા ફર્યા ત્યારે હજુ અંધારૂ થવાને વાર હતી અમે ઉતર્યા હતા તે મોટેલ કે જે નજીકના વિલિયમ્સ નામના ગામમાં હતી એ દિશા તરફ ડ્રાઈવ શરૂ કર્યું. રસ્તામાં જોવાલાયક કંઈક હશે તો રોકાઈશું નહીતર આ સુંદર પહાડીઓ વચ્ચેની તાજી હવામાં ઝૂમતા, ગાતા,હસતા-હસાવતા સાથીઓ સાથેની સફરનો આનંદ તો હતો જ !

‘ઓક ક્રીક કેન્યન’ની સુંદરતા જોવાનું સદ્ભાગ્ય હશે તે અમે સાઈન-બોર્ડ વાંચીને અમારી કાર પાર્ક કરી. ઊતરીને જોયું તો કેટલીક રેંકડીઓમાં અહીંની કલા અને આભૂષણો વેચવાની બજારજેવું જણાયું. ફકત આંટો મારવા ખાતર આગળ ગયા તો પાછળના ભાગમાં રેલિંગ પકડી ઝૂકતા માણસો દેખાયા. થયુ કે કંઈક જોવા જેવું છે ખરૂં! અમે પણ રેલીંગ પકડી જરા ઝૂક્યા તોઅધધધ આશ્ચર્ય વચ્ચે પથ્થરના શીલ્પોની એક આખી નગરી જાણે ! અને એ ય ડુંગર કેરીખીણમાં ! મારી અંદરનું આતમ પંખી જાણે પાંખ ફફડાવીને એમાં ચકરાવો લેવાની ઈચ્છાજગાડવા તત્પર થઈ ઊઠયું અનેચંચળ મન ભયગ્રસ્ત શાંતી સાથે મુગ્ધ બની આ સૌંદર્યનું પાનકરવા લાગ્યું.

લગભગ દોઢ કલાક સુધી જુદા જુદા એંગલથી આ સૌંદર્યનું પાન કરીને સમયની પાંખો પરસવાર થઈ અમે વિલિયમ્સ પહોંચી રાત્રીવિહારે નીકળ્યા. ભોજન માટેની અનેકાનેકહોટલોમાંથી અમને માફક એવું સાદું ભોજન પતાવી અનેક હોટલો અને મોટેલોના નિયોન સાઈન બોર્ડ્સથી ઝળહળતા અમેરીકાના આ નાના ટૂરીસ્ટ ગામની રોશની નિહાળ્યા બાદસવારે વહેલા ઊઠવાના નિર્ણય સાથે ઘસઘસાટ ઊંઘ ખેંચી. ઉઠયા ત્યારે અહીંથી ગ્રાન્ડ કેન્યન સુધી પહાડીઓ વચ્ચેથી ટ્રેનની બે કલાકની રોમાંચક મુસાફરી વિષે જાણ થતા મન લલચાયું. પહાડોના શિખરોને ગઈકાલે પ્લેનમાંથી ખુબ નજીકથી જોયેલા પણ ટ્રેનનો સાઈડ એંગલજુદું જ સૌંદર્ય પ્રગટાવશે તે ખબર હોવા છતાં સમયના પાશથી બંધાયેલા અમે એ આનંદ જતો કરી કોલોરાડો રીવર ભણી કારને હંકારી.

યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરીકાના ૩૫ લાખ માઈલમાં ફેલાયેલી અઢી લાખ નાની મોટીનદીઓમાં લંબાઈની દ્રષ્ટીએ કોલોરાડો છઠ્ઠા નંબરે ગણાય છે. ૧૪૫૦ માઈલ લાંબી આ નદી અમેરીકાના સાત રાજ્યો અને મેકસીકોના બે રાજ્યોમાંથી પસાર થાય છે. અમે ગ્રાન્ડ કેન્યનનીનજીકના પેજ (Page) ગામની ભાગોળેથી ઊછળતી અને આનંદની છોળો પસારતી આ નદીના અનન્ય રૂપનું દર્શન કરવાની ઉમેદ રાખી હતી. પરંતુ મારૂં અને નીલમનું મન અલગ અલગ દિશામાં સૌંદર્યની શોધમાં હતું. મારૂં ચિત્ત ગ્રાન્ડ કેન્યન અને નીલમનું કોલોરાડો રીવરમાં ઝબોળાલેતું હતું અને અમે બંને એકબીજાની ખુશીમાં અમારી ખુશીઓને દ્વીગુણીત કરતા હતાં એટલેઅમારા વિચારોની દિશા ઘડી આમ અને ઘડી તેમ ઝપાટાબંધ થતી હતી. ગમે તે બાજુ જઈએપૃથ્વીના સૌંદર્યનો એ હિસ્સો અમારા માટે નવો જ હતો અને કદાચ ફરી તક મળે ત્યારે ધરતીનાકોઈ બીજા પટ પર વિહરતા હોઈએ એ વિચારે અમે પ્રથમ તો વિશ્વના કુદરતી સાતઆશ્ચર્યમાંના એક એવા ગ્રાન્ડ કેન્યનની ધરતી પર લટાર મારવાનું નક્કી કર્યું.

શ્વાસ થંભી જાય તેવી ૨૭૭ માઈલ લાંબી અને ૧૮ માઈલ સુધીની પહોળાઈ ધરાવતી આખીણો વધુમાં વધુ એક માઈલ સુધી ઊંડી છે. પહાડીની ધારે ધારે અનેક જગ્યાએ ખીણમાંઝાંકીને આંખના દરેક ખૂણે તેના સૌંદર્યને ઠાંસીને ભરીએ તો ય છલકાતું જ રહે. દરેક સ્થળેઆકૃતિઓ કેલીડોસ્કોપની માફક બદલાઈને અલગ અલગ સૌંદયની ઝાંખી કરાવે પણ મનધરાય નહી. કુદરતે ઢોળેલો સૌંદયનો આ અમીરસ પીવા આંખો બાવરી બનીને નૃત્ય કરે અનેપગ થંભી જાય. જ્યાં પગ ચાલવા લાગે ત્યાં આંખો એકીટસે જોયા કરે. અંતે પગ વહેલા થાક્યા.પીમા, પોવેલ, મોહેવ, મેરીકોપા વિગેરે જુદા જુદા નામ ધરાવતા પોઈન્ટ ઉપરથી નીચે નજરકરતાં મસ્તક તો ઝૂકી જ ગયુ હોય પણ હ્રદય પણ ઝૂકી જાય થાય કે આવી સુંદર જગ્યામૂકીને મનુષ્યે બનાવેલી મંદિરની પાષાણ પ્રતિમામાં પૂરાઈ રહેવા ઈશ્વર શા માટે જાય? નિરાશાથી ઘેરાયેલા લોકોને મુક્તિના અહેસાસના થોડા શ્વાસ સાથે સાચી આશા બંધાય એવી જગ્યા તો અહીં કુદરતને ખોળે ખૂલ્લી પડી છે તેને મૂકીને નૈવેદ માંગતા બંધ બારણાના મનુષ્યરચિત ભગવાનને ભજવાથી જુઠી આશા જ બંધાય એટલું જેને ન સમજાય તે સમાજ મંદિરનાઓટલે બેસી દુઃખી જ રહેવાનો. એ ઓટલો છોડવાથી દુઃખ વધશે એમ ઠસાવનાર પૂજારીઓનું દુઃખ આવા ધર્માંધ લોકો ત્યાંથી ખસે તો જરૂર વધે!

હવાની લહેરખીઓ જેવા આવા કેટલાંય વિચારોને ખંખેરી કુદરતના સાનિધ્યનો આવો અમૂલ્યઅવસર આનંદથી રોમાંચિત કરી દરેક યાત્રીને તરબતર કરી દેતો હશે નહિતર દર વર્ષે વિશ્વભરમાંથી પચાસ લાખ લોકો આ ભૂમિના દર્શને શા માટે આવે ? અને તે ય ફક્ત ખૂલ્લાઆકાશ અને કોતરાયેલી ધરતીના રૂપને જ નિહાળવા?

બહુ પ્રખ્યાત એવા મેધર પોઈન્ટ અને ડેઝર્ટ વ્યુ પોઈન્ટ પરથી સૂર્યાસ્ત નિહાળવા લોકોને બસટૂર માટેની લાઈનમાં ઉભેલા જોયા એટલે અમારૂં મન પણ લોભાયું. તપાસ કરતા ખબર પડી કે ત્યાં ઉપર સુધી જવા માટે ઘણું ચાલવું પડે તેમ છે અને અમે થાક્યા હતા આથી પેજ ગામ પ્રતિ કારને હંકારી મૂકી.

ત્રણ કલાકે ત્યાં પહોંચ્યા ત્યારે પગને પૂરતો આરામ મળી ચૂક્યો હતો પણ સાંજ ઢળી ચૂકી હોવાથી છેલ્લી ફેરી પણ નીકળી ચૂકી હતી આથી ધસમસતો પ્રવાહ જોવાનું શક્ય ન બન્યું પરંતુ નદીનો શાંત અને ખૂલ્લો પટ અમારા જેવા રડ્યાખડ્યા મુસાફરોને આવકારતો બંને બાજુ વિશાળજળરાશિ ફેલાવીને ઉન્ન્ત મસ્તકે અડીખમ ઉભેલી પહાડીઓની ઓથે ઓથે વહેતો હતો. પગબોળીને આ જળરાશિના ચરણસ્પર્શ તો લ્હાવો લઈ અમે ત્યાંના કેટલાંક લોકો પાસેથી એક પુલવિષે જાણ્યું. પુલ તો ઘણો નાનો હતો પણ ચાલવા માટે ઘણો મોટો જણાયો. વાહનોની અવરજવર જરા પણ ન હતી. સાંજ ઢળી ગઈ હોવાથી બહુ ઓછા યાત્રિકો જોવા મળ્યા.

ખળખળ વહેતી સરીતાના પુલ પર શાંત કુદરતને ખોળે સંધ્યાનો ગુલાબી રંગ જોઈ અમે ચારેય એટલા ઉત્સાહમાં આવી ગયા હતા કે અમે રાસ રમવા લાગ્યા. આનંદનો આવિષ્કાર અમને નૃત્ય-ગાન તરફ લઈ ગયો. તાલ-સૂર વગરના ગરબા-ગાન સંગે કુદરતના મેઘધનુ્ષી રંગોએઆકાશમાં દેખા દઈ અમને વધુ આનંદમાં ઝબોળ્યા. અંધારાના ઓળા ઉતર્યા ત્યાં સુધી પર્વતના ખોળે રમતા કોલોરાડો નદીના આ ઝરણને શરણ અમે રહ્યા પછી કારને ઘર તરફ હંકારી.અડધી રાતલડીએ ઘરે પહોંચ્યા પછી પણ મન તો હજુ ગ્રાન્ડ કેન્યન અને કોલોરાડો રીવરવચ્ચે હિલોળા લેતુ હતું.

અમૃતના ઓડકાર ન હોય પણ આ તો ફક્ત આચમની હતી. ઘૂંટ પીવા ફરી ત્યાં જવું જ રહ્યું.એક અઠવાડિયું પણ ઓછુ પડે તે સ્થળેથી સમયની પાબંદીને કારણે અમે બે દિવસમાં જ દોડી આવ્યા હતાં. સૅડોનાના લાલ રંગના રેતના પથ્થરોને ફરી મળવાના વાયદા સાથે હુંસ્વપ્નોની દુનિયામાં સરી પડી.

એકાદ વર્ષ પછી માર્ચ ૨૦૧૭માં ફરી તક મળી ત્યારે ગાઈડ સાથેની જીપ ટૂરમાં સીટ બુક કરી.છ સીટની જીપમાં પાંચ સહેલીઓના એક ગ્રુપ સાથે મને એક સીટ આપવામાં આવી. મારા અન્ય કુંટુંબીજનો આ સાહસમાં ન જોડાયા કારણ કે સાથે દોઢ વર્ષનો મારો પૌત્ર હતો અને સતત આવતા ચઢાવ-ઉતરાવ દરમ્યાન જીપ ઉછળ્યા કરે તેની તૈયારી રાખવી પડે. બહુ નાનાબાળકો કે બહુ મોટા વૃદ્ધોની તબિયત પર અસર થાય તે જોખમ આ રણપ્રદેશની ગરમ હવાનેકારણે ખુલ્લી જીપમાં વધી જાય તેમ હતું. આ થ્રીલીંગ અનુભવ માટે મારે પણ નાજુક તબિયતને કારણે થોડો વિચાર કરવો પડ્યો પણ છેવટે યાહોમ કરીને પાણીની બોટલ ભૂલ્યા વગરઆગળી હરોળમાં ફ્રન્ટ વ્યુનો ખાસ લાભ લેવા બેસી ગઈ. કોતરો વચ્ચે દોઢ કલાકની આ આલ્હાદ્ક ટ્રીપ ડ્રાઈવરને કારણે વધુ માહિતીપ્રદ અને આનંદદાયક બની રહી.

ડ્રાઈવર એક કોલેજ સ્ટુડન્ટ હતો અને જીપ તદ્દન નવી હોવાથી કુશળ ડ્રાઈવર તરીકે તેને સોંપવામાં આવી હતી. બીજા સાથીઓમાં જે પાંચ યુવાન સ્ત્રીઓ હતી તે ઘણી મળતાવડી હતી.આમે ય અમેરીકન લોકો આપણી ભારતીય પ્રજાની સરખામણીએ મળતાવડા જણાય. શરૂઆતમાં જ તેમણે મને મારૂં નામ પૂછયુ અને તેમના જણાવ્યા જે ડેનીસ,પેગી, જેનીસ, સારાહ અને કૉની હતા! તેઓએ મને ફક્ત ગ્રુપ ફોટામાં જ નહી પણ વાતોમાં પણ સામેલ કરી.અજાણ્યાનો કે પરદેશીઓનો સ્વીકાર આપણા સમાજમાં આટલો જલ્દી થતો મને જોવા મળ્યો નથી. પરદેશીઓનો વધારે પડતો ભરોસો કરવાથી જ ટેરેરીસ્ટ લોકોને મોકળું મેદાન મળી રહે છે તેવી કેટલાંક લોકોની માન્યતા અને તે કારણે તોછડા વર્તનના અનુભવોના પ્રમાણમાં સ્વીકારની માત્રા મને ઘણી વધારે જોવા મળી છે. જો કે સામે આપણા હ્રદયમાં પણ આ દેશના લોકો અને સંસ્કૃતિના સ્વીકારની ભાવના હોવી ઘટે તો જ એમના ગુણો તમે જોઈ શકો. અહીંની પ્રજાને ‘ધોળીયા’ અને ‘કાળીયા’ કહી પીઠ પાછળના તુચ્છકારથી જોનારા આપણા ગુજરાતી સમાજમાં પણ ઘણા જોવા મળે.

દૂર દૂર દેખાતી ૨૦૦ માઈલ લાંબી મોગોલોન સીમારેખા લાલ રેતીના ખડકોને કારણે સ્પષ્ટ ચિત્રખડું કરતી હતી. વચ્ચેની અનેકાનેક ખીણો કોકોનીનો નામના જંગલમાં જ્યાં અમારી જીપ ફરતીહતી ત્યાંથી જે દ્રષ્ય સર્જતી હતી તેને શબ્દોમાં મૂકવું અઘરૂં છે કેમેરામાં તેને મઢવા માટે એકજગ્યાએ ડ્રાઈવરે જીપ ઊભી રાખી. અહીં ખાસ લગ્નનો ઉત્સવ ઉજવવા પણ લોકો આવે છેતે જાણીને આશ્ચર્ય થયું પણ તે માટેની ખાસ વ્યવસ્થા જાણ્યા પછી થયું કે ઈશ્વરીય તત્વનીહાજરી અને લગ્ન માટેના પવિત્ર ભાવ થકી આ સ્થળને પસંદ કરનારને કદાચ લગ્ન કરાવવામાટે પાદરીની જરૂર પણ નહી પડતી હોય. એવા લગ્નોસ્તવની અહીં નવાઈ નથી જ્યાંની લગ્નના મંડપ નીચે કુદરતી સૌંદર્યનો ધૂમટો તાણી ઉભેલી ધરતીના પાશમાં માનવસમૂહથી દૂર બે હૈયા પ્રેમ અને વિશ્વાસની દોરીથી બંધાય છે. કાનૂની કાર્યવાહીની તેમને બાળકોના જન્મ પછીય જરૂર જણાતી નથી. મેડિકલ લેબમાં મારી સાથે પૂર્વે કામ કરતી આવી એક સ્ત્રી સાથે વાત કરતા મને જાણવા મળ્યુ હતું કે કાયદામાં ભરણપોષણ અને પૈસાની વાત મુખ્ય થઈ જાય અને તેથી સ્વૈચ્છીક સંબંધ વણસી જઈ ફરજના ભારથી લાગણીઓને કચડે નહી તે માટે અમને કાયદાથી મુકત રહી પ્રેમને પોષવામાં વધારે સલામતિ જણાય છે.

પ્રેમ અને મુક્તિને આધ્યાત્મિકતા સાથે સીધો સંબંધ છે. અહીંની બીજી એક જગ્યાએ આવી અનુભૂતિની ઝલક અને ખાસ તન-મનની તંદુરસ્તી માટે કુદરતી શક્તિના વમળો વચ્ચે લઈજતી વોર્ટેક્ષ ટૂર માટે તળેટી સુધીની જીપયાત્રા પણ ઉપલબ્ધ હતી પણ સાંજ ઢળી ગઈ હતી આથી ફરી આવવાના વિચાર સાથે ‘Touch the earth vortex tour’ વિષે માહિતી મેળવી અમે ઘર તરફ પાછા ફર્યાં.

એક પત્ર

પ્રિય આત્મન,

આત્મા અને મનને જોડતી તારી સાથેની વર્ષોની મૈત્રીમાં વચ્ચે વચ્ચે આવતા વિયોગનો સમય આ વખતે લંબાયો છે તેથી પત્ર લખું છું આશા છે કે તું કુશળ એટલે કે જાગૃત હોઈશ.

તને મળીને થતી અવર્ણનીય પ્રસન્નતા કેટલાય સમય સુધી છલકાતી રહે છે એની છાલકથી મારી આસપાસ પણ પ્રસન્નતાનું એક વર્તૂળ રચાય છે અને તેથી એ અનેકગણી નિખરે છે. તારૂં એ તેજ મારી આંખમાં અંજાઈને અનેકમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે.

પણ મિત્ર, જેમ ‘દિવસ પછી રાત અને પ્રકાશ પછી અંધકાર’ તેમ ‘સુખ પછી દુઃખ’  નું ચક્ર ચાલ્યા જ કરે છે. તારો વિયોગ એ દુઃખનું કારણ છે કે દુઃખ એ તારા વિયોગનું કારણ છે તે હું સમજી શકવા અસમર્થ છું. લોક કહે છે કે અહંકારને કારણે તારો વિયોગ અને દુઃખ જન્મે છે. પણ આ અહંકાર અદ્રશ્ય રહેતો હોઈ તેનું નિવારણ કેમ કરવું તે સમસ્યા ઘણી મોટી છે. તારા સાથ વગર આત્મન, હું આ અહંકારની સમસ્યાનું નિવારણ કરવા અસમર્થ છું અને હે આત્મ, આ મન ઘડી તારી અને ઘડી મારી સંગાથે રહેતું હોઈને ઘણીવાર તારી સાથેના મિલન આડે આવે છે. તારી હાકલ મને સંભળાય ત્યાં સુધીમાં તો સમયની આ નદી વહેતી વહેતી આવીને ચરણ પખાળી ડૂ્બવાની તૈયારી માટે સાબદા કરે છે. અગાઉ કેટલાંય લોકોને એમાં નામ અને દામ સાથે ડૂબતા જોયા છે છતાં આશા છે કે તારે સહારે હું તરી જઈશ.

તું શું કહે છે મિત્ર? તારા સાથેની ગોષ્ઠી માટે હું અતિ આતુર છું. આમ જુવો તો મિત્રો ઘણા છે પણ તારી સાથેની મારી વાત કોઈ સમજતું નથી. આપણા સંગાથી એવા ‘મન’ની વાતમાં જ સૌ ગુંચવાયા છે. આ મન ઘણીવાર તારો સ્વાંગ રચી સૌને  છેતરવાની સફળ કોશિષ કરે છે અને તારા સુધી પહોંચવામાં વિઘ્નો ઉભા કરે છે.

તારો કાયમનો સંગાથ મારે જોઈએ છે આત્મન, આ બહુરૂપી મનને તું સંભાળી શક્તો હોય તો મને કેમ નહી? તારી પાસે તો આખુ ય આકાશ છે. મને તો તારી અમીનજર જ પૂરતી છે. તારી અમીરાતમાં હું કોઈ ખલેલ કરવાનો ગુનો કરૂં તો તારા વિયોગની આકરી સજા જરૂર કરજે પણ એકવાર, ફક્ત એકવાર મને ફરી તારા સંગાથની તક જોઈએ છે.

તારા મુકત વિહારને કારણે તારૂં સરનામું મેળવવું મુશ્કેલ છે. કોઈ ભકતને ત્યાં તારા મુકામના સમાચાર સાંભળી મોકલેલ સંદેશો તને પહોંચે તે પહેલાં તો તું ત્યાંથી વિદાય થઈ ગયો હોવાની નવાઈ નથી અને તારૂં કોઈ કાયમી સરનામું તો છે નહી તો તને સંદેશો ક્યાં મોકલવો? તે પ્રશ્ન છે. તને શોધવા નીકળી પડવાનો વિચાર પણ એકવાર કરી જોયો પરંતુ કુંટુંબીજનોની લાગણી અને ફરજ મને આજીવન કેદ કરવામાં સફળ થયા. જીવન અને મૃત્યુની અજ્ઞાનતા વચ્ચે તારા પ્રત્યેની ફરજ તો સાવ જ વિસરી જવાય છે. તારું જ્ઞાન કે જેને આત્મજ્ઞાન પણ કહે છે તે જો મળે તો તારી ખરી કૃપા મિત્ર ! તારામાં લીન બની હું મારાપણાને વીસરવા માંગુ છું અને એમાં મને તારી સહાય જોઈએ છે.

હે મિત્ર આત્મન, તારા મધુર લયમાં લીન થવાની કલ્પના માત્રથી હું રોમાંચિત થઈ ઊઠું છુ પણ એ પળ કેટલી દૂર છે તે ખબર ન હોવાથી વળી ઉદાસ થઈ જાઉં છું. ક્યારેક વળી કોઈ એકાગ્ર પળમાં લાગે છે કે હું તારી ખૂબ નજીક છું તારૂં મિલન હવે દૂર નથી અને મારો હર્ષોલ્લાસ વધી જાય છે. પાંદડાઓના ફરફરાટમાં મને તારા આગમનની એંધાણી મળે છે. પક્ષીઓના કલરવમાં તારો પગરવ સંભળાય છે. વાયુની લહરીઓ પર સવાર થઈ હવે તો તું આવ્યો જ એવા વિશ્વાસે હ્રદયદ્વાર ખોલતાં જ અંદરથી બહાર તરફ ધસતાં કેટલાંય રથો પૂરપાટ દોડવા લાગે છે અને એવો વંટોળ ઊઠે છે કે મારૂં અસ્તીત્વ જ હાલકડોલક થઈ જાય છે. તારામાં વિલીન થવાને બદલે આ વંટોળમાં હું ફેંકાઈને નષ્ટ થઈ જઈશ એ ભય મને ઘેરી વળે છે.

તારા પ્રેમની યાદથી મારી ડગમગતી આશા સ્થિર થાય છે કે તું મને આ વંટોળમાંથી જરૂર ઉગારી લઈશ. મારી દરેક તકલીફની જાણ અકળ રીતે તને થતી જ રહી છે તો આ મારા આ ભયથી પણ તું વાકેફ જ હોઈશ.

મૃત્યુના ભયમાંથી તેં જ મને મુક્તિ આપી છે પરંતુ આધિ અને વ્યાધિ જીવન સાથે જોડાઈને મૃત્યુ કરતાં ય વિકટ ક્ષણો ઉપસ્થિત કરે છે ત્યારે હે મિત્ર, તું ખૂબ જ યાદ આવે છે. તારી અને મારી વચ્ચે પહેરો ભરતું આ મન મને તારી નજીક જવામાં સહાય નથી આપતું ત્યારે નિરાશા ઘેરી વળે છે, બધું ઘુંઘળુ થઈ જાય છે.

તારી યાદથી ફરી આશા જાગે છે અને મન પણ પુલકિત થઈ મદદ કરવા તત્પર બને છે. તારા દર્શનની કલ્પનાથી રોમરોમ પુલકિત થઈ ઊઠે છે ચારે તરફ સુખનો સાગર લહેરાવા લાગે છે. ત્યાં અચાનક જ ધરતીકંપ જેવી કોઈ કુદરતી ઘટના ઘટે છે અને મનની હાલત ફરી અત્યંત દયાજનક થઈ જાય છે. હતાશા અને ચિંતા તેને ફરી ઘેરી વળે છે. એવે સમયે કોઈ આપ્તજનના હ્રદયમાં પેસીને તું અમારી સંભાળ લેવા આવી પહોંચે છે આથી જ તારા પ્રત્યેનો મારો વિશ્વાસ દ્રઢ થતો રહ્યો છે. પણ તું ફરી ક્યારે સુષુપ્તા અવસ્થામાં સરી પડે છે તેનો ખ્યાલ રહેતો નથી. જો કે તે દોષ મારો જ છે. મને માફ કરી મિત્ર તું ફરી એકવાર તારા નિજી વર્તૂળમાં પ્રવેશવા દે. તારા વિરાટ ખોળામાં બેસવાની લાયકાત મારે હજુ કેળવવાની છે તેની મને જાણ છે. તારી કૃપાના બળે સઘળી કસોટીઓમાંથી પાર ઉતરીને આપણા ઐક્યની ઝંખના સાથે હાથ જોડીને તારી સન્મુખ આવવાનો નિર્ધાર છે. હે આત્મન મને સ્વીકારીશ ને?

તારી પ્રેમવર્ષાની રાહમાં,

લિખિતંગ સદ્‍ભાવના

 

માતૃ વિયોગ

બા સ્વપ્નમાં આવે છે એ ક્ષણે સ્વપ્ન સત્ય બનીને રડે છે.

બાના પ્રેમની કાંગરી ક્યારેક ખરતી તો બ્રહ્માંડ ધૃજી ઊઠતું

બાની રાજધાનીમાં રહેતાં સૌ એમ માનતા ને મનાવતા કે

બા એમની રાજધાનીમાં રહે છે અને પોતે  રાજા/રાણી છે

બા સ્મિત કરતી, જ્યારે તેની રસોઈના મીઠા ઓડકાર ખાઈ

બા કને મહેમાન વહુ-દીકરીના યશગાન ગાઈ ઉઠતા તૂર્ત

બાના આંસુ કદી ય ન ટપક્યા! રખે ને પીડા નડે અન્યને !

બા માંદી પડતી ત્યારે મૃત્યુનો સૂનકાર ઓઢીને સૂઈ રહેતી

બા લીલી વાડી મૂકી સૂનકાર સાથે લઈ હવે મૃત્યુ પામી છે

બાને ખબર નથી કે એનો સૂનકાર થોડો લઈ લીધો છે મેં

બાને ઝંખ્યા કરે છે હવે મારામાં ઉગ્યા કરતો એ સૂનકાર !

સૂના રે પડ્યા….

[અમારા સ્વર્ગવાસી માતા (તા. ૨૨ જાન્યુઆરી ૨૦૧૭) ની યાદમાં….]

સૂના રે પડ્યા રે ઓરડાં સૂના રે પડ્યા….
મા રે વિનાના ઘરમાં અમે સૂના રે પડ્યા…..

મા નો સંદેશ અમને દરિયાપાર પહોંચે
ઊના રે પડ્યા આંસુ ઊના રે પડ્યા….
મા રે વિનાના અમે સૂના રે પડ્યા..

આંબાનો છાંયો અગ્નિ પરે ભડભડે
પીળા રે પડ્યા તડકા પીળા રે પડ્યા…
મા રે વિનાના અમે સૂના રે પડ્યા..

મમતાના બોલ મધૂરા કંઠે અટક્યા
ધીરા રે પડ્યા ટહૂકા ધીરા રે પડ્યા
મા રે વિનાના અમે સૂના રે પડ્યા..

દિલનો દીવો મારો થરથરે પ્રેમ વાટે
ઊણા રે પડ્યા ઉજાસ ઊણા રે પડ્યા
મા રે વિનાના અમે સૂના રે પડ્યા..

– રેખા સિંધલ